Józef Ignacy Kraszewski „Stara baśń” - charakterystyka Popiela

Książę Popiel włada księstwem Polan, wywodzi się z tego szczepu. Jest szlachetnie urodzonym człowiekiem. Okres jego panowania przypada na IX wiek. Żoną Popiela jest Niemka, Brunhilda. Książęcy zamek wznosi się gdzieś w okolicy Gniezna, nad jeziorem Lednica, w powieści nie jest to dokładnie określone. Po obaleniu Popiela jego siedziba zostaje zrównana z ziemią, by zatrzeć pamięć o niegodziwościach złego władcy.

Książę jest despotą i okrutnikiem, a cechy te rozwinęły się dzięki jego niemieckiej małżonce. Bez niej nie byłby tym, kim jest – sugeruje autor „Starej baśni”. Głównym celem księcia jest umocnienie i ugruntowanie władzy. By to osiągnąć, nie cofa się przed niczym, nawet przed największą zbrodnią i podłością.

Popiel ciemięży lud pozwalając swoim żołdakom na gwałty, morderstwa i rabunki. Żołnierze porywają kmieciom bydło, napadają na nich i biorą kmiecych synów w niewolę po to, by służyli księciu. Gwałty i ucisk powodują, że wśród poddanych narasta opór przeciwko Popielowi. Najbardziej radykalni wzywają do obalenia księcia siłą. Nie będzie to łatwe – władca wzywa na pomoc Niemców i plemię Pomorców. Ale kmiecie znajdują sposób, by się zjednoczyć, wybrać swojego kniazia i wygnać Popiela.

Książę jest najbardziej negatywną postacią powieści. Brak mu cech charakterystycznych dla normalnego człowieka. Popiel zaprasza kmieciów i swoich krewnych na uczty, w czasie których poi ich trucizną albo miodem powodującym, że mordują się nawzajem. Cynicznie usuwa wszystkich, którzy mogliby stanąć mu na drodze do jeszcze większej władzy. Książę zezwala swoim ludziom na popełnianie zbrodni, stając się niejako za nie odpowiedzialny. Popiel jest chciwy, ambitny i żądny władzy. Jednocześnie jest osobą ulegająca wpływom, bezwolną w rękach swojej żony, Brunhildy. Popiel godzi się na jej podstępy i intrygi. Wizja coraz większej władzy, umiejętnie podsycana przez żonę, odbiera mu rozum.

Książę nie dotrzymuje danego słowa – wtrąca do więzienia członków kmiecego poselstwa, którzy przyjechali rozmawiać o warunkach ugody. Jak wielu szalonych władców, koniecznie chce znać swoją przyszłość, w tym celu wybiera się do chramu na Lednicę. Kapłanka Dziwa wróży, że wybuchnie wojna domowa. Popiel gotowy jest na wojnę ze swymi wrogami. Kiedy jednak wyrusza na polowanie i ścigają go kmiecie, nie waha się skorzystać z gościny w domu Piasta. Gospodarz kieruje się staropolską zasadą „Gość w dom, Bóg w dom” i nie wydaje Popiela ścigającym. Jak łatwo zauważyć, sam książę tej zasady nie przestrzegał, jego zamek okazywał się śmiertelną pułapką dla przybywających tam gości, nawet jeśli byli to krewni Popiela.

Coraz poważniejsze zbrodnie Popiela i zdrada (zwrócenie się o pomoc wojskową do Niemców) powodują, że kmiecie postanawiają obalić księcia siłą. Zdobywają jego zamek, a okrutny władca ginie.

Pisząc swoją powieść Józef Ignacy Kraszewski korzystał ze średniowiecznych kronik i legend. Niektóre z nich mówią, że Popiel zginął zjedzony przez myszy w wieży stojącej na środku jeziora Gopło. Historycy różnią się także w ocenie przyczyn postępowania Popiela. Niewątpliwie kierowała nim żądza władzy, ale niektóre źródła podają, że był popierany przez jedno ze stronnictw Polan, a przeciwko niemu wystąpili zwolennicy Piasta Kołodzieja. W powieści Kraszewskiego główną mroczną siłą, jaka kieruje Popielem, jest jego niemiecka żona, Brunhilda.