Jan Andrzej Morsztyn - wiersze, utwory, dzieła. Ogólne opracowanie twórczości Jana Andrzeja Morsztyna

Polski barok obfitował w wielu ciekawych pisarzy oraz poetów. Niektórzy z nich – jak Mikołaj Sęp Szarzyński – tworzyli w nurcie metafizycznym, charakteryzującym się nakierowaniem na sprawy religijne i moralne.

Inni – i tutaj wymienić trzeba Jana Andrzeja Morsztyna – należeli do dworskiego nurtu w baroku, co znaczyło, iż tworzyli na dworach królewskich lub magnackich uprzyjemniając swoją twórczością uczty i inne spotkania towarzyskie. Przedstawiciele nurtu dworskiego wzorowali się na artystach zachodnich, np. na Giambattisto Marinim, który był twórcą marinizmu.

Marinizm to bardzo kunsztowny styl poetycki cechujący się przerostem formy nad treścią. Wiersze są pełne środków poetyckich, takich jak oksymorony, skomplikowane metafory, hiperbole czy antytezy. Charakterystyczne są intrygujące puenty, tematyka zwykle oscyluje wokół zagadnień miłości i flirtów, a główny cel poetów tego nurtu to zadziwienie lub zszokowanie odbiorcy.

Właśnie w tym stylu tworzył swoje wiersze Jan Andrzej Morsztyn. Oprócz twórczości poetyckiej zajmował się także polityką, lecz to przede wszystkim kwestie uczuciowe zajmowały miejsce w jego wierszach. Dążąc do ideału wyznaczonego przez Mariniego, dbał o formę swych dziełek zaskakując pomysłami na wykorzystanie porównań, doskonale opanował także zabawę słowem oraz grę dwuznacznych sensów.

Jednak nie tylko włoski mistrz stanowił wzór dla Morsztyna. Poeta korzystał także ze spuścizny Horacego, Owidiusza, Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, a nawet Jana Kochanowskiego. Do najbardziej znanych dzieł Jana Andrzeja Morsztyna należą dwa tomiki poetyckie: „Lutnia” oraz „Kanikuła albo Psia gwiazda”. Pierwszy z wymienionych zawiera kilkaset wierszy o tematyce miłosnej. Także „Kanikuła…” porusza tematykę erotyczną, a motywem przewodnim jest żar, gorąco – zarówno te pochodzące z natury, jak i wypełniające serce zakochanego człowieka.

Autor często łączy uczucie miłości z motywem śmierci. Zbliża się dzięki temu do estetyki turpistycznej, a więc wykorzystania elementów brzydoty, choroby i śmierci w celu zszokowania odbiorców. Dobrym przykładem jest sonet „Do trupa”, gdzie podmiot liryczny porównuje swoją sytuację do stanu nieżywego człowieka. Bohater jest bowiem śmiertelnie raniony „strzałą miłości”. W wierszu wymienia się podobieństwa między postaciami, by na końcu stwierdzić, iż położenie podmiotu lirycznego jest bardziej dramatyczne, gdyż odczuwa on cierpienia, natomiast tytułowy trup pogrążony jest w błogim bezwładzie.

Innym znanym sonetem są „Cuda miłości”. Jak wskazuje tytuł, utwór wyraża zdziwienie podmiotu lirycznego paradoksalnością tego pięknego uczucia. Nielogiczne zachowanie oraz irracjonalne myśli są typowe dla zakochanego, który nie kieruje się zdrowym rozsądkiem. Dlatego też Jan Andrzej Morsztyn stwierdza: „Cuda te czyni miłość, jej to czyny,/ Którym kto by chciał rozumem się bronić,/ Tym prędzej w sidło z rozumem swym wskoczy”.

Humor, celne uwagi oraz zmysł obserwacji przyświecają z kolei wierszowi „Niestatek [Prędzej kto wiatr…]”. Jest to utwór, którego puenta mówi o braku stateczności kobiecej. Autor wprowadza tutaj barokową figurę nagromadzenia, która kończy się rozładowaniem jej poprzez puentę.

Jan Andrzej Morsztyn jest jednym z najzdolniejszych i najbardziej „precyzyjnych” autorów polskiego baroku. Spryt, konsekwencja oraz dbałość o szczegół zjednują mu fanów od stuleci.