Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem” - opracowanie powieści

Powieść pozytywistyczna Elizy Orzeszkowej pt.: „Nad Niemnem” ukazuje wieś Korczyn, gdzie egzystencja toczy się spokojnie i harmonijnie. Bohaterowie przeżywają życiowe przygody i doświadczają dobrych i złych chwil.

Powieść jest wielowątkowo i porusza rozmaite zagadnienia, ale najważniejszym z nich jest ukazanie wsi, a co za tym idzie – polskości. Orzeszkowa w sposób niezwykły, niemal malarski, obrazuje ojczyste ziemie, piękno przyrody, swojskość krajobrazu. Dzięki utworowi czytelnik poznaje tradycje i obyczaje mieszkańców Korczyna i dowiaduje się, iż rytm życia wyznaczają tu poszczególne pory roku oraz praca. W zależności od miesiąca mieszkańcy pracowali w polu, doglądali zwierząt i tak dalej. Wszystko to jednak czynili z uśmiechem na twarzach i z wdzięcznością za to, co posiadają. Jako pozytywiści wyznawali kult pracy, wiedzieli, iż jest ona podstawową wartością, która zapewnia przetrwanie i szczęście.

Ważnym zagadnieniem w powieści jest również problem powstania styczniowego. Akcja rozgrywa się kilkanaście lat po jego zakończeniu, ale obraz historii jest żywy w serach bohaterów. W walkach brali udział między innymi Andrzej Korczyński i Dominik. Orzeszkowa wyraźnie idealizuje okres powstania, tak, aby dla wielu pokoleń stanowił wzór bohaterskiej, patriotycznej postawy, zrywu narodowowyzwoleńczego. Jednocześnie jednak autorka zwróciła uwagę na ogromne zniszczenia i cierpienie, jakich po powstaniu doświadczali ludzie jeszcze przez lata. Śmierć bliskich, utarta dachu nad głową, spory i konflikty – o tym wszystkim Orzeszkowa informuje czytelnika. Najważniejszym symbolem w powieści jest niewątpliwie mogiła, o którą mieszkańcy Korczyna zawsze dbają. Pochowano tam powstańców, a grób jest symbolem bohaterstwa, śmierci za ojczyznę, a także szacunku następnych pokoleń wobec historii i przodków.

Problematyka utworu pozwala poniekąd określić go jako narodową epopeję. Akcja rozgrywa się przecież w ważnych dla społeczeństwa czasie, kilkanaście lat po klęsce powstania styczniowego. Ukazane miejsca stanowią dla bohaterów centrum polskości, tam biorą początek rozmaite wydarzenia, tam się kocha, nienawidzi, pracuje i żyje. Na kartach powieści pojawia się przede wszystkim zubożała szlachta, więc w powieści ukazane są jej obyczaje i tradycje. Poza tym czytelnik ma okazję poznać konkretne postaci w ich odrębności i indywidualizmie, które jednak w życiu kierują się podobnymi zasadami jak cała społeczność. Liczy się dla nich zwłaszcza praca, która staje się sensem ich życia i wyznacza jego rytm.