Jan Kochanowski „Treny” - „Tren XIV” - interpretacja i analiza trenu

Jan Kochanowski, jak przystało na człowieka renesansu, cechował się doskonałą znajomością kultury antycznej. W swoim cyklu dziewiętnastu „Trenów”, który poświęcił zmarłej córce zawarł liczne aluzje i nawiązania do tego okresu. Funkcjonują one obok światopoglądu chrześcijańskiego. Ten zabieg literacki może wskazywać na przeżywany przezeń konflikt wartości.

W „Trenie XIV” przywołana zostaje postać mitycznego Orfeusza przemierzającego Hades, by odnaleźć swoją ukochaną Eurydykę. Postać ta jest symbolem wielkiej miłości, poświęcenia, niezgody na utratę ukochanej osoby, ale także wielkiej i wspaniałej poezji. Gdy Orfeusz brał w ręce swoją lirę, cały świat zastygał słuchając jego twórczości. Mężczyzna ten udał się do władcy podziemnego świata i zmiękczył jego serce swoim wspaniałym śpiewem. Ten udzielił mu zgody na wyprowadzenie ukochanej z Hadesu, ale stanowczo zakazał mu na nią patrzeć, dopóki nie wyjdą na światło dzienne. Orfeusz obejrzał się, przez co stracił ukochaną na zawsze.

Jan Kochanowski przywołuje ten mit, ponieważ był on szczególnie bliski zrozpaczonemu poecie. On również nie potrafił pogodzić się ze śmiercią ważnej dlań osoby (córki). Poeta zapewne sam chciałby podążyć szlakiem wytyczonym przez mitycznego śpiewaka. Być może jego twórczość także skruszyłaby serce Plutona, gdyby miał taką możliwość, który byłby łaskaw zwrócić mu ukochaną córkę.

Poeta zdaje sobie sprawę z tego, że tak naprawdę nie istnieje możliwość, by Urszulka mogła powrócić ze świata umarłych. Wie, że nie pomoże mu nawet lira – symbol poezji. Rozważa więc możliwość pozostania w krainie umarłych i bycia blisko córki. Wtedy jego dusza byłaby wolna od wielkiego cierpienia, choć jednocześnie on sam – martwy.

Utwór zbudowany jest stychiczne, a napisany został trzynastozgłoskowcem. Pojawiają się w nim rymy parzyste. Najczęściej używanymi przez poetę środkami stylistycznymi w tym utworze są epitety. Tworzą one świat mroczny, pełen smutku, przypominający nieco mitologiczny Hades. Pojawiają się także metafory, np. „kamienne serce” (obecnie to już utarty zwrot językowy, jednak pamiętajmy, jak dawno powstały „Treny”).

„Tren XIV” można rozpatrywać w dwóch kategoriach. W myśl jednej możemy założyć, że jest on wyrazem zwątpienia w religię chrześcijańską i zwrotem poety w stronę wierzeń, które pozwalają w jakiś sposób kontaktować się ze zmarłymi. Możemy także założyć, że jest on wielką pochwałą poezji, gdyż to dzięki niej Urszulka stanie się tak naprawdę nieśmiertelną.