Jarosław Iwaszkiewicz „Matka Joanna od Aniołów” - streszczenie utworu

Ojciec Józef Suryn, jezuita, przybył do miejscowości Ludyń. Został tam wysłany przez prowincjała w celu wypędzenia demona z ciała przełożonej klasztoru urszulanek, matki Joanny. Suryn przekonany jest, że modlitwa jest najskuteczniejszą ochroną w walce z szatanem.

W drodze do klasztoru zatrzymuje się w karczmie, gdzie karczmarka i karczmarz (Józia i Wincenty) rozmawiają o opętaniu zakonnicy oraz o spaleniu na stosie księdza, oskarżonego o sprowadzenie na nią nieszczęścia.

Następnego dnia Suryn odwiedza tamtejszego proboszcza, księdza Bryma. Tutaj także przedmiotem rozmowy jest opętanie i stos, lecz ksiądz Brym jest sceptykiem i nie wierzy ani w opętanie matki Joanny, ani w winę zgładzonego księdza Garnca. Po wizycie u proboszcza, ojciec Suryn udaje się do klasztoru. Bezzwłocznie zostaje zaprowadzony do pokoju matki przełożonej.

Matka Joanna od Aniołów jest drobną, lekko przygarbioną kobietą. Początkowo zupełnie przytomnie rozmawia z Surynem na temat egzorcyzmów. Kiedy ojciec przyrzeka jej, że wypędzi z niej demona, ta dumnie odpowiada, że ma ich w sobie aż dziewięć. Rozmowa toczy się dalej, lecz gdy Suryn ma już wychodzić z pokoju, matka Joanna zaczyna przemawiać syczącym głosem – tkwiące w niej demony ostrzegają księdza, że tak łatwo mu z nimi nie pójdzie. Matka Joanna atakuje go, po czym ucieka z pokoju. Ksiądz wstrząśnięty wpatruje się w wypalony w ścianie ślad jej dłoni.

Dalsze próby pozbycia się demonów również kończą się niepowodzeniem. Ksiądz Suryn zaczyna czuć się nieswojo w obecności Matki Joanny; nie zdaje sobie jednak sprawy z faktu, że pokochał ją tak, jak mężczyzna może kochać kobietę. Stan swego ducha tłumaczy sobie demonem, który wziął go we władanie. Wyjeżdża z Ludynia, popełniając przy tym zbrodnię: siekierą morduje dwóch ludzi. Nie udaje mu się wypędzić demonów z klasztoru urszulanek; nie udaje mu się nawet obronić własnej duszy.

Iwaszkiewicz pisząc „Matkę Joannę od Aniołów” przeniósł realia XVII-wiecznej Francji na rodzimy polski grunt – cała historia zainspirowana jest wydarzeniami we francuskim Loudun, gdzie rzeczywiście doszło do opętań zakonnic.