Jarosław Iwaszkiewicz „Sława i chwała” - problematyka powieści

Powieść „Sława i chwała” Iwaszkiewicza jest sagą rodzinną, zbudowaną wśród realiów wojennych. Akcja powieści toczy się na przestrzeni 30 lat, od wybuchu I wojny aż do zakończenia II wojny światowej.

Pomimo niewątpliwej obecności realiów historycznych (politycznych i społecznych) w powieści, na pierwszy plan bezspornie wysuwają się wątki fabularne, zogniskowane wokół postaci przestawionych. Jest to przede wszystkim psychiczna przemiana Janusza Myszyńskiego (postać ta jest postacią główną; traktujemy ją jako częściową autobiografię autora) oraz pewne zależności, zachodzące pomiędzy innymi bohaterami.

Bardzo istotny wydaje się wątek sztuki i jej pojmowania przez autora powieści oraz jej bohaterów. W dobie wojny i nienawiści, sztuka jawi się jako jedyny możliwy sposób na ucieczkę przed odhumanitaryzowaną rzeczywistością. Dzieło sztuki jest najdoskonalszym wyrazem człowieczeństwa. Jest również pewnym stałym elementem rzeczywistości, od zarania świata. Jako taki element, sztuka ma moc dawania siły i wiary w możliwość odbudowania upadłych wartości. Staje się ona wartością ponadczasową, silniejszą od wojen i strachu. Jest źródłem nadziei na poprawę rzeczywistości.

„Sława i chwała” nie odtwarza rzeczywistości, a raczej przetwarza ją. Iwaszkiewicz chce poznać i zrozumieć otaczający go świat bardziej, aniżeli tylko go opisać. Stąd wniosek, iż nie powinniśmy traktować powieści jako rzetelnego źródła wiedzy o dziejach społeczeństwa polskiego z okresu opisanych trzydziestu lat; możemy natomiast z pewnością potraktować tekst jako studium psychologiczne człowieka tamtego czasu. Autor ukazuje tło, w którym psychika owego człowieka musi funkcjonować oraz mechanizm tego funkcjonowania. To ludzie są dla Iwaszkiewicza interesujący, ponieważ właśnie ludzie i ich zachowania nadają sens historycznym wydarzeniom. Same fakty byłyby przecież puste, gdyby nie można ich było rozpatrywać w szerszym kontekście.

„Sława i chwała” zadaje odwieczne pytania o sens ludzkiego istnienia, probując znaleźć satysfakconujące odpowiedzi (tutaj nawiązanie do „Fausta” Goethego, tekstu obecnego zarówno w samej powieści jak i jej wydźwięku filozoficznym). Odpowiedzi te jednak są niemożliwe do znalezienia.