Bolesław Prus „Antek” - problematyka noweli

„Antek” Bolesław Prusa to pozytywistyczna nowela traktująca o trudnej dziewiętnastowiecznej sytuacji polskiej wsi znajdującej się pod zaborami. Ówcześni pisarze niejednokrotnie sygnalizowali w swoich utworach szereg problemów, z którymi należało się zmierzyć, by uzdrowić życie społeczno-gospodarcze w kraju. Jednym z nich był los zdolnych dzieci wywodzących się z biednych chłopskich rodzin – dzieci pozostawionych samym sobie, niemających pomocy z żadnej strony, pomijanych i tłamszonych. Właśnie w takim położeniu znalazł się główny bohater utworu Bolesława Prusa.

Poznajemy jego życie od samej „kolebki”. Urodził się w małej, biednej wsi nad Wisłą, w ubogiej rodzinie. W dwa lata później przyszła na świat jego siostra Rozalia, a potem braciszek Wojtuś. Potem zmarł ojciec Antka i matka musiała pracą własnych rąk zarabiać na utrzymanie rodziny. Antek nie garnął się do żadnej roboty, ale już w wieku pięciu lat musiał paść świnie. Był zawsze roztargniony, zamyślony i zapatrzony w… wiatrak. Dziwna maszyna intrygowała chłopca, dlatego postanowił dowiedzieć się, do czego służy i czym właściwie jest. Któregoś dnia przepłynął na drugą stronę Wisły i wywiedział się od pastuszków o niej wszystkiego. Od tej pory jego wielkim pragnieniem było posiadanie własnego wiatraka, a że nie miał ku temu środków, strugał własne, całymi dniami, z drewna.

Matka i znajomy rodziny – kum Andrzej – widząc, że z chłopca nie będzie żadnego pożytku w gospodarstwie, postanowili wysłać go do szkoły. Tymczasem siostra Antka zachorowała. Matka próbowała leczyć ją domowymi sposobami, a gdy to nie pomogło, posłała po wiejską znachorkę. Grzegorzowa kazała włożyć Rozalię do pieca, by się dobrze wygrzała i by choroba z niej „wyszła”. Dziewczynka po takim zabiegu oczywiście udusiła się i zmarła. Antek w szkole bardzo często był brany „na rozgrzewkę”. Był bystry, ale nauczyciel uznawał jego pytania i wątpliwości za przejaw bezczelności i zuchwalstwa. Chłopcu szybko spowszechniały mało przekonujące lekcje i gdy tylko nadarzyła się okazja (matka Antka nie miała pieniędzy, by zapłacić za edukację nauczycielowi), zrezygnował z chodzenia do szkoły.

Postanowiono oddać Antka na sześcioletnią praktykę do kuźni, by nauczył się fachu i by nie marnował czasu w domu. Ku zaskoczeniu wszystkich, chłopak wrócił po półtorarocznym terminowaniu u kowala. Okazało się bowiem, że jest zbyt bystry i pojętny, a chytry kowal bał się, że „uczeń prześcignie mistrza” i będzie dla niego konkurencją. Chłopak po raz kolejny powrócił do domu. Zdobył jednak cenne doświadczenie, zmężniał i dojrzał. Był niezwykle urodziwy, ale jego sercem zawładnęła piękna wójtowa. Zrobił dla niej prześliczny drewniany krzyżyk, niestety nie miał odwagi, by wręczyć go swojej wybrance. Antek musiał opuścić rodzinną wieś. Nie mógł dłużej być ciężarem matce, która sama ledwo wiązała koniec z końcem. Wyruszył w świat, by odnaleźć „(...) taką naukę i taki zarobek, którego nie mógł znaleźć między swoimi”.

Nowela Prusa dotyka bardzo istotnego ówcześnie problemu, a mianowicie – braku perspektyw na zdobycie rzetelnej wiedzy, rozwijanie zainteresowań, wykorzystanie własnych uzdolnień przez wiejskie, bardzo ubogie i przez to ograniczone w swoich dążeniach, dzieci. Autor zwraca uwagę na ciążącą nad narodem odpowiedzialność za uzdrowienie najniższej warstwy społecznej, bo wśród ludzi znajdujących się w niej, są wartościowe i utalentowane jednostki, którym trzeba tylko wskazać właściwą drogę i poddać pomocną dłoń.