Tren - definicja. Tren jako gatunek literacki - charakterystyka trenu

Tren jest utworem poetyckim, który za główny temat przyjmuje czyjąś śmierć. Nie opisuje jej jednak w sposób neutralny, ale skupia się na lamentacji, opłakiwaniu straty i wyrażaniu żalu z powodu zaistniałej sytuacji. Są to zwykle utwory wzruszające, przejmujące w swojej wymowie, odwołujące się do wielu emocji.

Treny w starożytności

Gatunek ten wywodzi się już ze starożytności. Jego prekursorem w starożytnej Grecji był Simonides z Keos – tworzył on nie tylko treny, ale też epicedia, elegie, jest nawet uważany za twórcę epigramu. Przypisuje się mu autorstwo słynnego cytatu: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny.” Do osoby poety odwołuje się Jan Kochanowski w swych „Trenach” („..i lamenty i skargi Symonidowe…”). Pindar z kolei wsławił się jedną księgą trenów. Oprócz liryki żałobnej uprawiał tworzył lirykę chóralną. W starożytnym Rzymie natomiast treny pisali Owidiusz i Newiusz.

Tradycyjny tren wywodzi się ze starożytnego epicedium, które także opiewa zmarłą osobę. Ma on ustaloną konstrukcję, do której odwoływali się późniejsi twórcy. Utwór składa się z exordium, czyli opisanych powodów cierpienia; laudatio, czyli wychwalania zmarłej osoby; comploratio czyli opłakiwania; consolatio – pocieszenia i wreszcie exhortatio będącego napomnieniem czy moralną nauką.

Gatunek ten utrzymany jest zazwyczaj w poważnym, godnym i dostojnym tonie. Nie ma w nim miejsca na żarty i językowe kalambury, ewentualnie na gorzką ironię lub sarkazm.

Treny Kochanowskiego

W starożytności godnymi adresatami trenów byli jedynie zasłużeni bohaterowie i mężowie stanu. Ludzie pospolicie nie mogli być opiewani w tym gatunku liryki. Konwencję tę złamał Jan Kochanowski, który w swych dziewiętnastu „Trenach” ku pamięci zmarłej córeczki Urszulki wychwalał ją i płakał po niej tak, jak czynili to starożytni na cześć zmarłych wodzów i władców.

Niewątpliwie wiersze Kochanowskiego są najbardziej znanym przykładem liryki tego typu w Polsce. Jednak nie on jeden podejmował się stworzenia cyklu wierszy lamentacyjnych.

Ciekawe, że on sam stał się bohaterem trenu. Znane są bowiem „Żale nagrobne na ślachetnie urodzonego Pana Jana Kochanowskiego” autorstwa Sebastiana Fabiana Klonowica. Żył on w XVI wieku i wsławił się także poematami oraz traktatami.

Inni twórcy trenów

Treny pisał także Daniel Naborowski. Ten przekonany o znikomości świata poeta sławił w swych utworach księcia Janusza Radziwiłła, którego był sekretarzem.

Współcześnie także nie brakowało poetów, którzy podjęli się nawiązania do tego gatunku liryki. Najbardziej znanym jest Władysław Broniewski, który stworzył cykl wierszy pt. „Anka” poświęconych tragicznie zmarłej, dwudziestopięcioletniej córce. Siedemnaście wierszy jest wyrazem ogromnego bólu i poczucia straty wynikłego z owego tragicznego zdarzenia.

Treny pisał też Konstanty Ildefons Gałczyński, Krzysztof Kamil Baczyński czy Anna Kamieńska. Ta ostatnia poetka napisała cykl wierszy poświęconych zmarłej matce.

Tren jako forma żałoby

Śmierć bliskiej osoby zawsze wywołuje skrajne emocje, z którymi trzeba sobie poradzić. Niektórzy najbardziej potrzebują wsparcia bliskich, inni wolą samotność, jeszcze inni odczuwają potrzebę pozostawienia śladu po swoich emocjach. Ekspresja staje się wtedy formą kuracji ułatwiającą przetrwanie najgorszych chwil. Dzięki takiej terapii łatwiej jest zaakceptować stratę, my natomiast możemy podziwiać wytwory ich talentu.