Neoromantyzm - definicja. Neoromantyzm w literaturze

Neoromantyzm – nazywany również postromantyzmem – stanowił kierunek w twórczości artystów Młodej Polski, zarysowując się szczególnie wyraźnie w latach 80. XIX wieku. Jak wskazuje nazwa prądu – odwoływał się ON do stylistyki utworów romantycznych, powracając również do przeważającej w nich tematyki. Utworom neoromantycznym przyświecał więc duch patriotyzmu i walki narodowowyzwoleńczej, który zrywał z zastaną sytuacją rezygnacji wobec ucisku zaborców, postulując zwrot do polityki buntu i niezgody na narzucane przez nich rozwiązania polityczne. Bardzo wyraźnie zabiegano o przywrócenie pamięci o powstańcach 1830 i 1863 roku, jak również o nobilitację samych zrywów narodowowyzwoleńczych, częstokroć komentowanych przed ugodową prasę jako przejaw nierozsądnej anarchii.

Podobieństwo do stylistyki romantycznej polegało nie tylko na tożsamości tematyki utworów literackich, ale również ich stylistyki, zwłaszcza na płaszczyźnie kreacji „ja” lirycznego, które cechowała ponownie artystyczna egzaltacja i przekonanie o misyjnym charakterze sztuki. W utworach neoromantycznych zarysowały się także tendencje irracjonalistyczne i idealistyczne, których pokłosiem była apologia skrajnego, wybujałego indywidualizmu i zwrócenie się w kierunku duchowej strony działalności człowieka, z odrzuceniem sfery materialnej. W kwestiach formalnych na uwagę zasługuje popularność tych samych form gatunkowych – jak ballada, hymn – czy wykorzystanie wątków szekspirowskich w dramacie.

Jednym z najbardziej charakterystycznych dla tego prądu dzieł jest tryptyk dramatyczny Stanisława Wyspiańskiego składający się z utworów: „Warszawianka”, „Lelewel” i „Noc listopadowa”, których inspiracją były wydarzenia związane z powstaniem listopadowym. Do tradycji dramatu romantycznego nawiązywało również „Wyzwolenie”, zaś w „Weselu” odnajdujemy bardziej lub mniej bezpośrednie odwołania do twórczości Mickiewicza, przede wszystkim poprzez wprowadzenie wątku ludowego i nastroju baśniowości.

Przedstawicielem nurtu neoromantycznego był także Stefan Żeromski, w którego twórczości często spotykamy postaci powstańców. Jego dramat niesceniczny pt.: „Róża” nawiązuje w sposób bezpośredni do tematu walki narodowowyzwoleńczej (tu w odniesieniu do rewolucji 1905 roku), wzywając do zachowania postawy patriotycznej i pełnego nadziei oczekiwania na odrodzenie się niepodległej Polski.

W epoce modernizmu terminu „neoromantyzm” używano powszechnie jako wymiennego dla innych nazw tego okresu literackiego za sprawą artykułu Edwarda Porębowicza – „Poezja nowego stulecia” – jaki ukazał się na łamach „Pamiętnika Literackiego” w 1902 roku. W późniejszym czasie zrezygnowano jednak z tego określenia, ponieważ zaciemniało istotę nowatorskiego charakteru epoki, przesuwając jej środek ciężkości na analogie z literaturą romantyzmu, a więc – swoiste epigoństwo.