Stefan Żeromski „Przedwiośnie” - charakterystyka Cezarego Baryki

Powieść Stefana Żeromskiego pt. ,,Przedwiośnie” wyrosła z niepokojów pisarza o los ojczyzny po roku 1918. Po 123 latach niewoli w końcu nasz kraj uzyskał upragnioną wolność. W tej sytuacji rodziło się automatycznie pytanie, co dalej? Jak ma wyglądać nowa Polska?

Żeromski doszukuje się przyczyn dotychczasowych niepowodzeń klas rządzących i ostrzega przed zatraceniem się niedoświadczonej młodzieży w ideologii komunistycznej. Patrzy na zastaną rzeczywistość oczyma człowieka z zewnątrz - młodego buntownika - Cezarego Baryki, którego czyni głównym bohaterem powieści.

Cezary jest jednostką, której charakter, poglądy i światopogląd kształtują się na naszych oczach. Pisarz pokazuje nam jego życie od podszewki. Baryka urodził się gdzieś w głębi Rosji. Nigdy nie brakowało mu niczego. Rodzice: Seweryn i Jadwiga, otaczali go troskliwą opieką i dbali, by syn miał wszystko czego tylko zapragnie. ,,Chłopiec ten miał od najwcześniejszych lat najdroższe nauczycielki francuskiego, angielskiego, niemieckiego i polskiego języka (…). Uczył się wcale nieźle, a raczej uczyłby się znakomicie, gdyby rozkochani w nim rodzice nie przeszkadzali swymi trwogami i pieszczotami” (s. 9) Jednocześnie ojciec przypomina mu na każdym kroku, że jest Polakiem, że gdzieś daleko znajduje się ich ojczyzna. Jednak wpływ rosyjskiej szkoły i środowiska baskijskiego odciska piętno na psychice chłopca.

W 1914 roku wybucha I wojna światowa. Wydarzenie to jest niezwykle ważne dla rodziny Czarusia. Jego ojciec zostaje powołany do wojska, jest zmuszony opuścić Bak, a tym samym zakłócić rodzinną sielankę. Zostawia w Rosji czternastoletniego syna wkraczającego w dorosłe życie, któremu jak nigdy przydałaby się twarda, ojcowska ręka, dlatego nie dziwi uczucie ulgi i radości, gdy Cezary zyskuje nieograniczoną swobodę i wolność. Matka nie ma żadnego wpływu na niesfornego, ciekawego życia młodzieńca. Większość czasu spędza i tak poza domem mało interesując się losem i trudami rodzicielki, staje się wręcz ,,impertynencki, drwiący, uszczypliwy, kłótliwy i napastliwy”. Chłopak poznaje smak miłości, przyjaźni i buntu. W Rosji wybucha krwawa rewolucja. Siedemnastoletni Baryka daje się porwać głośnym hasłom burzenia burżuazyjnego porządku i ustanawiania ,,nowego” ładu. Na nic zdają się tłumaczenia pani Jadwigi, że ,,niewielka to sztuka z pałacu zrobić muzeum”, że komuniści nie budują niczego nowego, a tylko niszczą i grabią to, co zastane.

Chłopak zachłysnął się tą pozorną wielkością nowej ideologii do tego stopnia, że wydał własną matkę komunistom i wskazał miejsce, gdzie ukryła rodzinne klejnoty. Z czasem jednak przekonuje się, że rewolucja jest tylko ,,ubieranie starych zbrodni świata w nowe szaty”. Docenia wysiłki pani Jadwigi, odkrywa, że kobieta narażała za każdym razem życie wychodząc wieczorami sprzedać ostatnie drogocenne przedmioty za szczyptę mąki, czy kawałek chleba dla niego. Niemalże codziennie wychodzi z nią do portu i z wielką nadzieją spogląda na przypływające statki licząc, że wysiądzie z jednego z nich ojciec. Któregoś dnia matka Cezarego lituje się nad ubogą i wyniszczoną podróżą i doznanymi krzywdami księżną i jej córkami. Postanawia pomóc kobietom. Niespodziewana rewizja niweczy wszelkie plany. Księżna zostaje aresztowana, a matka Baryki skierowana na bardzo ciężkie roboty, za ukrywanie zbiegów i złota. W Cezarym coś pęka, na własnej skórze przekonuje się czym jest  rewolucja, która bezlitośnie zabija jego ukochaną matkę. Chłopak czuje żal, rezygnację, jest osamotniony i nieszczęśliwy.

W Baku wybuchają gwałtowne zamieszki między Ormianami i Tatarami. Tylko cudem udaje się mu przeżyć w tej bezlitosnej rzezi. Zostaje zaciągnięty do niewdzięcznej i okrutnej pracy: ma zakopywać zwłoki wymordowanych. Prawdziwym szokiem jest dla niego ujrzenie pięknej, młodej Ormianki bezlitośnie zabitej w tej bratobójczej walce. Bohater nie ma już żadnych złudzeń, co do prawdziwego oblicza rewolucji. Jedyną dobrą stroną podjętej ciężkiej pracy było to, że umożliwiła mu ona spotkanie się z ojcem. Przed swoimi oczyma ujrzał nędznego, zestarzałego, strudzonego i schorowanego człowieka. Spełnił bez szemrania, ale i z mieszanymi uczuciami pragnienie ojca i udał się wraz z nim w podróż do utęsknionej przez niego ojczyzny. Droga była żmudna i niezwykle wyczerpująca. Pomoc ,,czarnego” (tak określał chłopak księdza, który wziął odpowiedzialność za ich pobyt w wagonie w razie rewizji) umożliwiła Czarkowi dotarcie do nieznanej, tajemniczej Polski. Pan Seweryn nie doczekał tej chwili. Jednak przed śmiercią zdążył zaciekawić syna swoim ukochanym krajem. Posłużyła mu do tego opowieść o szklanych domach, o powszechnej szczęśliwości, ładzie, dobrobycie młodego kraju. Rozczarowanie Cezarego było tak wielkie, jak wielka była wyobraźnia jego ojca. I pozostało mu tylko zapytać z goryczą: ,,Gdzież są twoje szklane domy?”

Chłopak zgodnie z wolą rodzica trafia do Szymona Gajowca - wysoko postawionego urzędnika, dawnej miłości pani Jadwigi. Ten ofiarowuje mu swoją pomoc materialną. Cezary rozpoczyna studia medyczne, które przerywa w 1920r., by wkroczyć do wojska i bić się (bez większego przekonania) za wolność Polski. Tutaj poznaje Hipolita Wielosławskiego, z którym bardzo się zaprzyjaźnia. Hipolit zaprasza Czarka do swojego majątku w Nawłoci. Rozpoczyna się kolejny, niezwykle burzliwy i ciekawy etap w życiu bohatera. Poznaje tu niezwykle urodziwe kobiety: Karolinę Szarłatowiczównę, Natalię Okszeńską i Laurę Kościeniecką. Ta ostatnia szczególnie przypada mu do gustu i nawiązuje z nią bliższe stosunki. Romans kończy się skandalem i krótkotrwałym pobytem Cezarego w Chłodku. Dostrzega ogromną przepaść pomiędzy wystawnym, jednostajnym życiem ziemian a egzystencją biedoty chłopskiej toczącej każdego dnia walkę o przetrwanie.

Ostatecznie powraca do Warszawy, by na nowo znaleźć protekcję i pomoc u Gajowca. Chłopak ma już pewne pojęcie o Polsce, o panującej w niej sytuacji i problemach z jakimi się boryka. Dlatego próbuje znaleźć wśród słyszanych głosów o naprawie kraju, złoty środek, słuszną i właściwą możliwość na jej podźwignięcie z upadku. Ma do wyboru powolne, przemyślane, gruntowne reformy proponowane przez Szymona Gajowca i rewolucję komunistyczną, której zagorzałym zwolennikiem jest jego kolega ze studiów - Antoni Lulek. Żadna z dróg nie odpowiada Baryce i każdej ma coś do zarzucenia. Nie potrafi zrozumieć, dlaczego rząd nic nie robi, dlaczego boi się gwałtownych zmian, reformy agrarnej, natomiast rewolucja jest dla niego zbyt jawnym kłamstwem i pasmem cierpienia, by mógł ją zaakceptować. Stąd też Cezary nie opowiadając się jednoznacznie za żadną ideologią zajmuje miejsce wśród tłumu robotników i kroczy samotnie ,,na czele zbiedzonego tłumu”.

Żeromski wykreował bohatera niezwykle dynamicznego, zmieniającego swój stosunek do życia i do zastanej rzeczywistości, kształtującego stopniowo swoją świadomość narodową.