Opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza - „Panny z Wilka” i „Brzezina”. Analiza porównawcza opowiadań

„Panny z Wilka” i „Brzezina” należą do najważniejszych utworów Jarosława Iwaszkiewicza. Obydwa te dzieła zostały wydane w 1933 r. zapewniając autorowi sławę mistrza małej formy epickiej.

Fabuła opowiedziana w „Pannach z Wilka” rozgrywa się na płaszczyznach przeszłości i teraźniejszości. Żyjący w Stokroci Wiktor Ruben przyjeżdża na wieś, by zajrzeć w głąb siebie. Chcąc uspokoić targające nim negatywne uczucia, pragnie obudzić śpiące w nim wspomnienia dawnego czasu, które mają posłużyć za fundamenty nowego życia. W postępowaniu bohatera uwidaczniają się mitologizacja przeszłości oraz niechęć do teraźniejszości. Jak się jednak okazuje, wiara w zbawczą rolę czasu minionego nie przynosi oczekiwanego efektu. Zmiana, która dokonała się pod wpływem upływających dni, uniemożliwia mu ponowne przeżycie dawnych chwil, na które tak liczył.

Teraźniejszość w „Pannach z Wilka” ściśle wiąże się z przeszłością, wyrasta z niej.  Za jej kształt odpowiedzialne są dawne decyzje i wybory. Bohaterowi dokucza samotność, ponieważ kiedyś był zbyt lekkomyślny, by zaangażować się w jakikolwiek związek. Drugą siłą kształtującą teraźniejszość jest czas. To on nadaje ostateczny kształt niegdyś podjętym decyzjom, z czym wiążą się procesy takie jak zmiany i przemijanie. Być może gdyby Wiktor nie opuścił przed piętnastoma laty dworu swojego wujostwa, obraz Wilka byłby inny. Każda próba, którą podejmuje bohater, by przywrócić do życia dawne czasy, kończy się fiaskiem. Jest to obraz prostej zasady, która funkcjonuje w tym utworze. Mimo iż ściśle teraźniejszość związana jest z przeszłością, nie pozwala jej przywrócić. Co za tym idzie – każda chwila, jak możemy wywnioskować, zdarza się tylko raz i nie jest możliwe ponowne wejście do tej samej rzeki.

W „Brzezinie” również funkcjonuje motyw powrotu. Śmiertelnie chory Staś niedługo umrze na gruźlicę. Wobec tego postanawia wrócić do kraju i zamieszkać z bratem w leśniczówce. W ten sposób ponownie łączą się ze sobą losy kilkorga ludzi, a zwłaszcza dwóch braci, tak bardzo zresztą od siebie odmiennych. Bolesław, wciąż przeżywający stratę małżonki, początkowo nie może znieść Stasia, który chce radośnie przeżyć swoje ostatnie chwile. Sytuacja ta wygląda paradoksalnie, ponieważ na żegnającego się ze światem bardziej wygląda mieszkaniec leśniczówki niż jego brat. Ten drugi, dzięki fascynacji Malwiną, powoli zaczyna odkrywać życie na nowo, co po pewnym czasie udaje się także Bolesławowi, który w końcu godzi się ze śmiercią małżonki.

Kiedy odchodzi Staś, jego brat uświadamia sobie, że zmartwienia nikomu nie przyniosą korzyści. Ostatnie dni, które spędzają przy akompaniamencie fortepianu, ponownie uczą go radości. Dotychczas przechodził on jakby obok swojego życia, w ogóle się w nie nie angażował. Dopiero obraz umierającego brata otworzył mu oczy. Z tych wydarzeń płynie nauka, że śmierć nie zawsze jest końcem wszystkiego. Może oznaczać początek innego życia, być ważnym bodźcem dla ludzi, przypominać im o ulotności życia i konieczności jego wykorzystania.

W obydwu tych opowiadaniach Jarosław Iwaszkiewicz porusza fundamentalne kwestie związane z ludzką egzystencją. Stasia i Wiktora łączy wiele podobieństw, ale także dzieli sporo różnic. Przyjeżdżają oni na łono natury, by odbudować swoje życie i nadać mu sens. Wiąże się z tym poszukiwanie swojej tożsamości i miejsca w świecie. Ruben pragnie ożywić świat znany mu ze wspomnień, chory muzyk chce uciec od widma czekającej go śmierci. Plany tego pierwszego kończą się niepowodzeniem, ponieważ życie toczy się tu i teraz, nie można ciągle wracać do przeszłości. Stasiowi, chociaż ostatecznie umiera, udaje się przez pewien czas odzyskać radość z życia.

Godnym odnotowania jest także fakt, iż akcja obydwu opowiadań toczy się na łonie natury. Jest to swego rodzaju idealizacja wsi jako miejsca, w którym człowiek zwraca się do swojego wnętrza i odnajduje harmonię. Za najważniejsze przesłanie płynące z obydwóch tych tekstów można uznać konieczność radowania się życiem, z którego, co prawda, zostają wspomnienia, ale toczy się ono tylko tu i teraz.