Paulo Coelho „Alchemik” - recenzja książki

Paulo Coelho stanowi na współczesnym rynku literackim swego rodzaju ewenement – każda z jego kolejnych powieści staje się światowym hitem, stanowiąc lekturę obowiązkową dla czytelników o bardzo różnorodnej przynależności kulturowej, społecznej, religijnej i mentalnej. Z drugiej jednak strony krytyka literacka wysuwa bardzo wiele zastrzeżeń pod adresem tego typu prozy. Po pierwszym wydaniu „Alchemika” w 1988 roku pojawiły się nawet głosy, iż sam Coelho para się tajnikami magii i to one zapewniają mu tak spektakularny sukces. Rzeczywiście – trudno oprzeć się wrażeniu, że typ narracji stworzony przez tego autora ma w sobie coś mistycznego, częstokroć można bowiem spotkać się z relacjami czytelników, którzy do lektury podchodzili ze sceptycyzmem, ale już po kilku stronicach „Alchemik” „wciągnął” ich do swojego magicznego świata.

Powieść stanowi swego rodzaju parabolę, której główny bohater – Santiago – wyrusza w podróż krajoznawczą po Andaluzji, kończy ją zaś w Egipcie, znajdując pod monumentalnymi piramidami głęboką wiedzę o samym sobie. Przypowieściowy charakter tej narracji, ewidentnie stylizowanej na języku Biblii, pogłębia również niezwykłe nagromadzenie symbolicznych postaci i przedmiotów – od starego Alchemika począwszy, na kamykach wskazujących drogę kończąc. Wszystko ma tutaj głęboki sens, każdy element świata przedstawionego do czegoś się odnosi, ma jakiś magiczny wymiar. Być może właśnie to przyciąga do tej powieści rzesze czytelników – świat bliższy bajce niż realistycznej powieści, pojawiający się w najbardziej odpowiednich momentach czarodzieje, wartka akcja sterowana „siłami wyższymi”, przygoda czekająca za kolejną wydmą… Nie bez powodu „Alchemik” stał się, między innymi również w Polsce, lekturą szkolną.

Przesłanie powieści jest dosyć efektowne: „idź za głosem swego serca”, podążaj zawsze za swymi pragnieniami. Coelho próbuje nas zachęcić, byśmy porzucali swoje domy, nielubiane zajęcia czy nudne obowiązki i udawali się w ekscytującą podróż w poszukiwaniu swego prawdziwego „ja”, ukrytego w piasku afrykańskiej pustyni. Abyśmy nigdy nie przestali wierzyć w swoje marzenia z ufnością dziecka. Całość ubrana została w piękne metafory, którym nie sposób odmówić swoistego uroku, dlatego też „Alchemik” jest prawdziwą skarbnicą efektownych aforyzmów, którymi można zapełniać pamiętniki koleżanek ze szkolnej ławki.

Racjonalny zmysł współczesnego młodego człowieka podpowiada mi jednak, że trudniej byłoby wcielić w codzienne życie te idealistyczne założenia niż nauki Nowego Testamentu, z którego „Alchemik” tak wiele zaczerpnął. Ten sam racjonalny zmysł każe zadać pytanie, czy Coelho zgodziłby się uznać za spełnienie „własnej legendy” życie na wskroś prozaiczne, do którego większość z nas jednak dąży mniej lub bardziej świadomie, kiedy zaczyna wkraczać w prawdziwą dorosłość? Czy kogoś, dla kogo najprawdziwszym życiowym pragnieniem, marzeniem wyniesionym jeszcze z dzieciństwa, jest zdobycie majątku i egzystencja w otoczeniu niskich rozrywek, możemy uznać za niezłomnego wędrowca spełniającego „swoją legendę”?

Moralizatorstwo Paulo Coelho wydaje się nieco płytkie, w moim przekonaniu nie znajduje też odpowiedniego wytłumaczenia i motywacji w fabule „Alchemika”. Tym bardziej, że w założeniu książka skierowana była do czytelników dorosłych, czasami więc trudno jest „przełknąć” parującą ze wszech stron magię. Niemniej, zastosowane tutaj rozwiązania stylistyczne są bardzo ciekawe i na swój sposób nowatorskie, co stanowi niewątpliwy walor tej powieści. Zamierzony przez autora nastrój został też wykreowany z niekwestionowanym mistrzostwem, w gestii każdego czytelnika pozostaje jednak decyzja, czy będzie odpowiedni dla jego smaku.