Miron Białoszewski „Pamiętnik z powstania warszawskiego” - problematyka książki

„Pamiętnik z powstania warszawskiego” jest zapisem wydarzeń wojennych z perspektywy dwudziestu trzech lat. Dorosły Miron Białoszewski odtwarza przeżycia wojenne. Jego celem nie jest ocena moralna ani tym bardziej militarna powstania. Białoszewski upamiętnia wszystkich ludzi, którzy powstanie przeżyli. Dla czytelników ma to dodatkowe znaczenie. Powstanie warszawskie przestaje być wyrażane w statystykach i liczbach, staje się zaś historią realnych ludzi, którzy – zaszczuci – kryli się w schronach i piwnicach, którzy budowali barykady, którzy ginęli dla Polski, choć często się o nich nie wspomina. Jest to historia o wymiarze tragicznym.

Dramatyzm wydarzeń powstańczych podkreśla język utworu: urwane, luźne zdania o zabarwieniu emocjonalnym, niestosowanie się do reguł składniowych, używanie pojedynczych wyrazów. To wpływa na ekspresyjność tekstu: „Popołudnie. Upał. Jednak spokojniej. I ten tłok w środku. To zapylenie. Podeszliśmy. Prezbiterium”. Wydaje się to być ciąg niepowiązanych ze sobą wyrazów, jednak można wyodrębnić kategorię spajającą, którą jest chaotyczność rzeczywistości, z jaką przyszło się bohaterowi zmierzyć. Ciągły bieg przed siebie narzuca też szybkie tempo narracji. Podobnie rzecz ma się z onomatopejami, które są graficznym zapisem odgłosów – oddaje się w ten sposób dźwięki spadających, a potem wybuchających bomb, warczenie karabinów. Są to odgłosy towarzyszące tamtym ludziom w codziennym życiu; ludziom, którzy – podobnie jak zwierzęta żyjące w ciemności – mają wyostrzony słuch i dobiega do nich niepokojący dźwięk wojennej rzeczywistości. Wpleciony w tok narracji nie pozwala o sobie zapomnieć. Czytelnik ma wrażenie, jakby sam uczestniczył w tamtych wydarzeniach. Białoszewski starał się odzwierciedlić wszystko, czego był świadkiem, nie chciał niczego pominąć.

Białoszewski opisuje los cywila w czasie powstania. Ludzie, którzy zostali zmuszeni do opuszczania domów, do życia w piwnicach, odznaczali się nie mniejszym heroizmem niż żołnierze walczący w szeregach powstańców. Nie polepszała sytuacji świadomość, że po zakończonym powstaniu nie będzie do czego wracać, że ich domy i cały dobytek zostały doszczętnie zrujnowane.

Autor „Pamiętnika z powstania warszawskiego” był naocznym świadkiem wydarzeń z 1944 roku. Utwór jest świadectwem wystawionym zwykłym cywilom, mieszkańcom Warszawy, którym przyszło się zmierzyć z realiami powstańczej pożogi.