Ideały epoki oświecenia w „Cydzie”  Pierra Corneille'a

„Cyd” Pierra Corneille`a jest tragikomedią wydaną w 1637 roku. Autor odwołał się w niej do średniowiecznej legendy o hiszpańskim rycerzu Rodrygu Diazie de Bivarze, pozbawiając jednak akcję jakichkolwiek odniesień do Hiszpanii. Dzięki temu utwór Corneille`a ma charakter uniwersalny, może dotyczyć każdego z krajów, gdzie panował ustrój feudalny, a czytelnik może skupić się przede wszystkim na uczuciach i działaniach bohaterów.

„Cyd” został napisany na kilkadziesiąt lat przed rozwinięciem się we Francji epoki literackiej zwanej oświeceniem. Utwór Corneille`a zapowiadał jej nadejście. Głównymi ideami oświecenia był racjonalizm i krytycyzm. Racjonalizm to pojęcie wywodzące się od łacińskiego słowa ratio, czyli rozum. Racjonaliści kierowali się w swoim postępowaniu rozumem, zamiast ulegać uczuciom, przesądom czy wyobrażeniom. Krytycyzm z kolei to poddawanie wszystkiego w wątpliwość, nieustanne zadawanie pytań, niechęć do przyjmowania prawd objawionych lub twierdzeń na zasadzie „jest tak, bo tak być musi”.

Co wspólnego z oświeceniem ma Cyd, średniowieczny rycerz z Hiszpanii? Rodryg jest prototypem oświeceniowych bohaterów - ma wolną wolę, sprawny umysł, kieruje się rozsądkiem, sam wybiera, czego chce i kontroluje swoje decyzje. Jak to się dzieje? Rodryg jest zakochany w Chimenie, niestety, na drodze miłości staje niespodziewanie konflikt ojca rycerza z ojcem ukochanej. Syn musi stoczyć w imieniu rodzica pojedynek, w którym zabija ojca Chimeny. Sytuacja Rodryga jest nie do pozazdroszczenia: miał do wyboru - albo ująć się za znieważonym ojcem i bronić honoru, ryzykując związkek z Chimeną, albo przeciwstawić się ojcu i postawić na miłość. Rodryg wybrał to pierwsze, co oczywiście nie było wcale łatwe, jednak tylko w ten sposób rycerz mógł obronić swój honor. Rozumie to także Chimena i nie potępia Rodryga, gdy ten przychodzi do niej po pojedynku i prosi o karę. Dziewczyna zwraca się do króla o ukaranie ukochanego, ale też nie czyni tego do końca z własnej woli, a dlatego, że tak musi, taki jest zwyczaj. Rodryg i Chimena to bohaterowie wybierający własną drogę wśród konwenansów i tradycji, z jakimi są związani przez swój stan społeczny i epokę. Mimo wszystko udaje im się dokonywać takich wyborów, które w finale utworu skutkują tym, że mogą być razem.

Rodryg to nowy typ bohatera, właśnie oświeceniowego. Od początku do końca kieruje się rozsądkiem zamiast uczuciami, choć nie znaczy to, że jest człowiekiem pozbawionym tychże. Cyd jest pełen energii, nigdy się nie poddaje, choć los doświadcza go okrutnie i rzuca mu kłody pod nogi. Bohater utworu Piotra Corneille`a jest w stanie sprostać największym nawet wyzwaniom, jest człowiekiem mocnym i świadomym. Cechy Rodryga oraz jego losy pokazują, że autor „Cyda” wierzył w człowieka i jego zdolności do radzenia sobie z przeciwnościami, a o tym przecież opowiadają najlepsze utwory oświecenia - „Kubuś Fatalista i jego pan” Denisa Diderota czy „Kandyd” Woltera.