Aleksander Kamiński „Kamienie na szaniec” - opracowanie utworu

„Kamienie na szaniec” to powieść Aleksandra Kamińskiego, która została wydana  w 1943 r. Jej autor był żołnierzem Armii Krajowej oraz jednym z przywódców Szarych Szeregów. Dzieło to powstało na bazie autentycznych wydarzeń i opisuje historię prawdziwych ludzi, niewahających się poświęcić swojego życia dla sprawy ojczyzny.

Do powstania „Kamieni na szaniec” przyczyniły się wydarzenia z marca 1943 r. Wtedy to został aresztowany Jan Bytnar – „Rudy” – podharcmistrz pośmiertnie mianowany harcmistrzem i podporucznikiem AK. Niemcy poddali go okrutnym torturom, jednak jego postawa była tak heroiczna, że nie wydał im żadnych informacji. Inni zwierzchnicy Szarych Szeregów postanowili podjąć konkretne działania, w czasie których mieli uwolnić swego przyjaciela i innych więźniów politycznych. Dnia 26 marca 1943 r. odbyła się akcja pod Arsenałem – jedno z najważniejszych przedsięwzięć zbrojnych, dowodzonych przez Szare Szeregi. Działaniami dowodzili Tadeusz Zawadzi („Zośka) oraz Maciej Aleksy Dawidowski („Alek”). W ich trakcie uwolniono 25 więźniów (w tym „Rudego”). AK straciło trzech żołnierzy (dwóch śmiertelnie rannych i jeden pojmany przez Niemców), natomiast po stronie nazistów zginęło 4 członków armii, a 9 zostało rannych. Kamiński, opisując te wydarzenia, czerpał informacje z opowieści uczestników oraz pamiętników „Zośki”, w których cała akcja i jej następstwa zostały dokładnie przedstawione.

Kamiński w „Kamieniach na szaniec” opisuje także inne przedsięwzięcia, jakich podejmowały się Szare Szeregi. Pojawiają się także: akcja w Sieczychach (20 sierpnia 1943 r.), akcja w Celestynowie (19 maja 1943) oraz rozmaite działania Małego Sabotażu. Wszystkie one, chociaż z pozoru drobne i nieznaczące, były doskonale zaplanowane i udowadniały Niemcom, że duch w narodzie jeszcze nie zginął.

Bohaterowie, którzy zostali przedstawieni w powieści Aleksandra Kamińskiego to postaci niezwykle heroiczne i odważne. Na ukształtowanie ich charakterów wpłynęły domy rodzinne, gdzie odebrali pierwsze lekcje patriotyzmu oraz przynależność do harcerstwa. Wszystkie swoje działania podporządkowywali oni nadziei na oswobodzenie Polski. Nie przerażały ich niebezpieczeństwa. Znacznie ważniejsze były dla nich honor i służba ukochanej ojczyźnie. Ich bohaterstwo nie opierało się tylko na podejmowaniu walki zbrojnej. Pomimo koszmarnych czasów, w jakich przyszło im żyć, kształcili się oni na tajnych kompletach i pielęgnowali najważniejsze wartości. Łączyła ich szczera przyjaźń, bazująca na lojalności i poczuciu odpowiedzialności za drugą osobę. W czasie wojny, kiedy ludzie dbali przede wszystkim o siebie, postawa taka była przejawem naprawdę wielkiej odwagi i pełnego ukształtowania duchowego.

„Kamienie na szaniec” to książka nosząca cechy powieści oraz reportażu. Autor w sposób sfabularyzowany przedstawia losy autentycznych postaci. Bohaterowie na kartach dzieła Kamińskiego są postaciami takimi, jakimi byli naprawdę. W utworze ukazane zostały także realia ogarniętej wojną Warszawy. Jej obraz nie jest wyidealizowany, autor nie ukrywa bolesnych faktów. Poza bohaterami, takimi jak „Zośka”, „Alek” i „Rudy”, byli także ludzie, którzy prędko dostosowywali się do nowych realiów i, dla własnego dobra, podejmowali współpracę z okupantem. Społeczeństwo miasta opanowane było przez strach paraliżujący codzienność. Pośród zniszczonych budynków toczyła się walka o każdy następny wschód słońca. Nie były to tylko starcia zbrojne, ale także próby zdobycia jedzenia lub zabezpieczenia swojej rodziny.

Powieść Aleksandra Kamińskiego jest dziełem szczególnym w swojej wymowie. Utrwala przede wszystkim bohaterstwo młodych ludzi, którzy nie wahali się poświęcić swego życia dla dobra ojczyzny, ale pokazuje także realia codziennego życia. Bohaterowie dojrzewają i kształtują swoją tożsamość w czasach szczególnie trudnych, wywierających mocne piętno na świadomości ludzkiej.

Najbardziej wymownym momentem całego dzieła jest chwila, w której „Rudy”, trzymając za rękę „Zośkę”, wypowiada sinymi wargami fragment wiersza Słowackiego: „Testament mój”. „Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei / (…) / A kiedy trzeba - na śmierć idą po kolei, / Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!... – słowa te stanowią podkreślenie wielkiego heroizmu, jakim odznaczali się ludzie walczący w imię ojczyzny. Wygłoszone w momencie śmierci Rudego pokazują, że nie mieli żalu i nie czuli się skrzywdzeni. Już od dawna pogodzeni byli ze swoim losem, ale miłość do Polski nie pozwalała im przerwać walki.