Czy „Nowy wspaniały świat” to antyutopia?

„Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya zaliczany jest do gatunku antyutopii, czyli utopii negatywnej. Dzieła tego typu przedstawiają przerażający świat, odmienny od znanego z utworów takich jak chociażby „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.

Utopia to termin pochodzący od greckiego „outopos”, co dosłownie oznacza „nie-mejsce” (niektóre źródła wskazują także na źródłosłów od terminu „eutopia” oznaczającego „dobre miejsce). Na trafność obydwu tych teorii może wskazywać fakt, iż utopijne przedstawienia były zazwyczaj wyidealizowane, ale przedstawiały przy tym miejsca tak odległe, że niemal niedostępne dla normalnego człowieka.

Utopie często pojawiają się w literaturze. Przykładem mogą być wspominane wcześniej „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” lub też „Utopia” Tomasza Morusa, od której wzięło się to określenie. Ich cechą wspólną jest to, że pokazują mocno wyidealizowane światy i zamieszkujące je ludy. Życie w takich realiach opiera się na braterstwie i przestrzeganiu wartości moralnych. Ludzie są szczęśliwi i znają swoje miejsce w społeczeństwie. Nie jest potrzebna do tego odgórna kontrola, ponieważ nie istnieją sprzeczności między dobrem jednostki a dobrem ogółu. Nie występują także nierówności, gdyż mieszkańcy takich światów chętnie niosą pomoc bliźnim. Można więc powiedzieć, że wszyscy bohaterowie utopii znajdują się pod skrzydłami szczęścia.

Podobnie wygląda sytuacja w „Nowym wspaniałym świecie” Aldousa Huxleya. Rzeczywistość jest niemal idealna i pozbawiona wszystkiego, co mroczne w ludzkiej egzystencji. Obywatele poddawani są silnej indoktrynacji, dlatego ślepo wierzą w to, do czego zostali uwarunkowani. Gwarantem szczęścia jest soma, czyli substancja narkotyczna, pozwalająca doskonale się odprężyć. Każdy człowiek ma swoje zajęcie, a między poszczególnymi mieszkańcami tego miejsca, oczywiście w obrębie danej klasy, nie ma większych różnic. Jednak pomimo tego powszechnego szczęścia, dzieło Huxleya nie jest utopią. Dzieje się tak z dwóch przyczyn.

Za pierwszą możemy uznać fakt, że nie każdy mieszkaniec świata wykreowanego przez angielskiego pisarza jest szczęśliwy. Z tego schematu wyłamują się Bernard i Helmholtz. Pierwszy z nich nieco odróżnia się wyglądem od reszty alf (przypomina członków niższych kast) i przejawia trochę inne poglądy od pozostałych członków społeczeństwa. Drugi czuje, że jego działanie jest pozbawione sensu i pragnie poświęcić swój talent czemuś o wiele bardziej poważnemu. Niby dwie jednostki w olbrzymim społeczeństwie to nie jest dużo, jednak postawa tych bohaterów stanowi zagrożenie dla ładu całego świata. Ich indywidualne poglądy i interesy nie są zgodne z założeniami ustroju, dlatego ostatecznie zostają zesłani na obrzeża nowego świata.

Drugą przyczyną tego, że „Nowy wspaniały świat” nie jest utopią, jest fakt, iż przedstawione w nim realia są zupełnie nie do przyjęcia dla czytelnika. Trudno wyobrazić sobie człowieka, który chciałby przenieść się ze współczesnego świata do miejsca wykreowanego przez Huxleya. Ta rzeczywistość znacznie ogranicza ludzką wolność i indywidualność. Tworzy szczęście oparte na braku świadomości i nieustannej indoktrynacji. Nawet sposób porozumiewania się nie jest do końca spontaniczny, gdyż funkcjonuje wiele wyuczonych formułek. Warto jeszcze dodać, że świat ten jest sztuczny i pozbawiony prawdziwych emocji, co owocuje nieprawdziwością i schematycznością kontaktów międzyludzkich. Nie istnieje w nim także sztuka, a wszystkie formy rozrywki kontrolowane są przez państwo. Potwierdzeniem braku zgody na taki świat jest postać „Dzikusa”, który w żaden sposób nie może przystosować się do realiów nowej rzeczywistości, w jakiej przychodzi mu żyć.

Antyutopia przedstawia zazwyczaj społeczeństwo, które rządzone jest w sposób totalitarny, a władza dąży do zniszczenia wszelkich przejawów indywidualności u jej poddanych. Ograniczane są także więzi społeczne, by utrudnić ludziom łączenie się w grupy  i pogłębić ich poczucie samotności. „Nowy wspaniały świat” zdecydowanie jest antyutopią. Świadczą o tym nie tylko przykłady ludzi niezadowolonych, na których indoktrynacja nie podziałała w sposób należyty, ale także fakt, iż życie ujmowane było w schematy ograniczające wolność obywateli.