Mikołaj Rej „Żywot człowieka poczciwego” - Człowiek poczciwy według Mikołaja Reja - charakterystyka, opis

„Człowiek poczciwy” z utworu Mikołaja Reja to wzór doskonałego ziemianina. Autor zawarł w „Żywocie...” wizję pewnego ideału. Chciał przedstawić pełen obraz życia polskiego szlachcica - taki, jakim pragnąłby go widzieć. Wskazuje więc na pożądane cechy, zachowania, zajęcia. By obraz ów był kompletny, ujął go w trzech częściach, odpowiadających trzem etapom w życiu człowieka: dzieciństwu i młodości, wiekowi średniemu oraz starości. Życie człowieka podporządkowane jest prawom natury. Podobnie jak każda pora roku stawia przed gospodarzem inne zadania i przynosi inne pożytki, tak i życie ludzkie odbywa się w pewnym cyklu, który wyznacza mu zadania i przynosi smutki i radości.

Dzieciństwo i młodość, ujęte w Księdze I, to przede wszystkim zdobywanie mądrości, służące przygotowaniu do dorosłego życia. Mikołaj Rej wywodzi rodowód „człowieka poczciwego” od Adama i Ewy, co nadaje owemu żywotowi powagi i dostojeństwa, umieszcza człowieka w biblijnym planie stworzenia. Życie ludzkie pochodzi od Boga i Jemu powinno być podporządkowane. Czytanie Biblii i nauka prawd religijnych jest jednym z najistotniejszych elementów edukacji młodego człowieka. Rej oczywiście, zgodnie z własnym wyznaniem, postuluje wyjaśnianie Pisma Świętego w duchu kalwińskim. Wiara uszlachetnia człowieka, daje mu oparcie w trudnych chwilach, wskazuje właściwe wybory moralne. Ponadto młodzi ludzie powinni dużo czytać, by zdobyć szeroką wiedzę.

Szlachcic, którego przeznaczeniem jest decydowanie o losach Rzeczpospolitej, musi być człowiekiem obytym, wykształconym, świadomym swej roli i historii swego kraju. Dlatego w młodości, kiedy jeszcze nie ma obowiązków ziemiańskich ani rodzinnych, powinien dużo podróżować, zwiedzać inne kraje i poznawać odmienne kultury. W tym okresie dużą rolę odgrywają rodzice i starsi, którzy kształtują młody charakter. Nie tylko wiedza jest bowiem potrzebna młodzieży, ale także ćwiczenie się w cnotach wytrwałości, odpowiedzialności, pracowitości. Starsi dają przykład, służą radą, uczą mądrości, dzielą się doświadczeniem.

Wiek dojrzały to czas wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich. To okres stabilizacji, założenia rodziny i prowadzenia gospodarstwa. Szlachcic powinien ożenić się z rozsądną kobietą, która będzie go wspierać i pomagać mu w pracy. Żywot ziemianina upływa w harmonii, wyznaczają go pory roku. Wszystko ma swój odpowiedni czas. Wiosna to pora siewów, przygotowań do uprawy pól i ogrodu. Wspólnie z żoną i dziećmi gospodarz dogląda grządek, sadu, zwierząt. Latem w pełni trwają prace w polu, chłopi zachęcani i pilnowani przez pana, obrabiają jego ziemię. Jesienią nadchodzi pora zbiorów - jest to nagroda za kilkumiesięczny wysiłek. Zimą zaś można się w dostatku cieszyć wypoczynkiem.

„Poczciwy człowiek” jest gospodarzem, ojcem i mężem oraz obywatelem. Każda z tych ról wyznacza mu inne obowiązki, ale też przysparza radości i dumy. Jako rodzic poświęca on wiele czasu wychowaniu swoich dzieci. Rozmawia z nimi, powierza im obowiązki, poucza i daje przykład, jak właściwie postępować w życiu. Jako obywatel stawia się na sejmach, jest gotów działać i walczyć na rzecz ojczyzny, kiedy tego potrzeba. Nagrodą za jego poczciwe życie jest radość, jaką daje rodzinne szczęście, obcowanie z naturą, zasłużony dostatek i zachowywany we wszystkim umiar.

Także starość ma swe obowiązki. Choć wiek ten na ogół wiąże się z dolegliwościami ciała, „poczciwy człowiek” nie poddaje się im. Szuka przyjemności w towarzystwie młodych. Czerpie radość z ich nauki. Jego doświadczenie i mądrość służą wychowaniu kolejnych pokoleń. Uczciwie przeżyte życie daje mu poczucie satysfakcji. Z dumą patrzy na dzieci i wnuki. Czyste sumienie to skarb, na który pracuje się przez całe życie, pozwala bez lęku patrzeć w przyszłość i opanować strach przed śmiercią. Wszystkie dobra materialne, które człowiek zgromadził, będzie musiał porzucić. Dobra sława to jedyna trwała wartość, która nie przeminie wraz z jego śmiercią.