Jan Kasprowicz „Dies irae” - bunt prometejski w „Dies irae”. Opracowanie

W biblijnej historii ludzkości to bunt stał się przyczyną wygnania człowieka z Raju. Adam i Ewa skuszeni przez węża obietnicą wielkiej wiedzy zerwali owoc z zakazanego drzewa. Tak rozsierdziło to Boga, że od tego czasu ludzie żyją na ziemi, gdzie ich egzystencja daleka jest od tej, jaką wiedli w Edenie. Jak motyw ten został przedstawiony przez Jana Kasprowicza w „Dies irae”?

Tytuł wiersza oznacza z łaciny „Dzień gniewu”. Odwołuje nas to do sądu ostatecznego, czyli momentu określanego mianem „końca świata”. W obliczu tego wydarzenia człowiek jest osamotniony – nie ma kogoś, kto stanąłby po jego stronie. To tylko potęguje jego cierpienie wzmagane przez kolejne katastroficzne wizje. Dlatego w utworze pojawia się wiele błagalnych zwrotów do Boga, np. „Kyrie elejson!... / O Boże! Ty bądź naszą łaską i obroną! / Kyrie elejson!”. Życie ludzkie jawi się więc jako pogrążone w grzechu, naznaczone cierpieniem i kończące się w sposób okrutny i przerażający. Towarzyszy temu odwieczna refleksja: „dlaczego Bóg pozwala na istnienie zła?”. W „Dies irae” winę za taki stan rzeczy bierze na siebie Adam.

Prometeizm w hymnie Jana Kasprowicza można wiązać z dwiema postawami. Reprezentantem pierwszej jest Adam, który będąc w Raju złamał boskie zasady. Od tego czasu potomstwo jego i „złotowłosej Ewy” naznaczone jest grzechem pierworodnym, a ludzkie życie przepełnia cierpienie i ból. Pierwszy mężczyzna godnie bierze na swoje barki odpowiedzialność za tę sytuację. To jemu ciąży to odwieczne przewinienie, które wspominają kolejne pokolenia.

Za drugi przejaw prometeizmu możemy uznać postawę podmiotu lirycznego. Jego bunt nie jest tak wyraźny, jak ten reprezentowany przez Prometeusza czy chociażby Adama, ale w tej postawie wyraźnie widać niezgodę na taki stan rzeczy. Jednakże zdaje on sobie sprawę, że nikt nie jest w stanie samodzielnie dokonać zmiany, dlatego buntując się przeciw boskiemu przyzwoleniu na zło, zwraca się właśnie do Boga, prosząc go o zmiłowanie. Takie działanie jest podkreśleniem marności człowieka, który potrzebuje protekcji jakiejś wyższej istoty, by móc szczęśliwie istnieć.

Prometeizm w „Dies irae” Jana Kasprowicza jest motywem wyraźnym i znaczącym. Ukazuje dramat ludzkości, która nie chce zgodzić się na okrutny kształt świata, ale nie ma wystarczającej siły, by móc się zbuntować. Jedyne co jej pozostaje, to prosić Boga o zmiłowanie.