Oświecenie - charakterystyka. Architektura oświecenia

Oświecenie było epoką, w której największy nacisk kładziono na zdolności rozumu ludzkiego, stąd nazywa się je często epoką rozumu. Najważniejszymi nurtami filozoficznymi tej epoki były te, które głosiły optymistyczną myśl o możliwości pełnego i nieograniczonego poznania świata. Były to empiryzm Johna Locke’a, sensualizm Davida Hume’a  i racjonalizm Kartezjusza. Literatura tego okresu postawiła sobie za cel dydaktyzm. Miała uczyć tego, jak postępować  w imię nowych idei. Wrócono do renesansowego klasycyzmu,  pisano utwory, które bazowały na gatunkach antycznych.  Polskie oświecenie wiązało się z polityką i postulatem naprawy kraju, przekonywaniem do reform, które miały odrodzić podupadającą Rzeczypospolitą.

Architektura oświecenia, podobnie jak inne dziedziny korzystała z wzorów klasycznych. Głównymi tendencjami architektonicznymi były właśnie klasycyzm i rokoko. XVIII wiek sprzyjał budownictwu, które zaczęło się prężnie rozwijać. Powstawały budynki użyteczności publicznej, takie jak teatry czy kościoły, a również prywatne rezydencje. 

Rokoko to nurt, który określa się zazwyczaj jako etap przejściowy, charakteryzujący fazę pomiędzy odchodzącym barokiem, a nadchodzącym oświeceniem. Jego cechami charakterystycznymi było używanie motywów i ornamentów roślinnych, tematyki miłosnej, a również zamiłowanie do niewielkich form. Przykładami architektury rokokowej są – na gruncie polskim) zaprojektowany przez Jakuba Fontana pałac Potockich, który znajduje się w Radzyniu Podlaski, a również pałac Sanssouci Georga Wenzeslaus von Knobelsdorffa, który zobaczyć możemy w Poczdamie.

Z kolei klasycyzm nawiązywał do wzorów klasycystycznych, opartych na prostocie, harmonijności i piękna antycznego opartego na proporcjonalności. Budynki charakteryzowały się prostotą. Tworzono przestrzenne wnętrza, które oświetlało światło zza dużych okien.  Ściany zdobiły obrazy pełne nawiązań mitologicznych. Przykładem tego typu budownictwa jest jeden z najpiękniejszych polskich pałaców – warszawski Pałac na Wodzie w Łazienkach zaprojektowany przez Dominika Merliniego. Inny klasycyzująco budynek to warszawski Belweder, zaprojektowany przez polskiego architekta – Jakuba Kubickiego.

Architektura oświecenia zachwyca nas przestronnością, otwarciem przestrzeni,  a również tym, co ją otacza – misternie skonstruowanymi i zaplanowanymi ogrodami, które stają się ozdobą tej zabudowy. Do dziś uważa się, że architekura oświeceniowa była jedną z najpiękniejszych koncepcji w historii Europy.