Flaubert „Pani Bovary” - opracowanie powieści

Gustaw Flaubert był jednym z prekursorów nowego prądu artystycznego w prozie, który z jednej strony zwracał się jeszcze w kierunku osiągnięć epoki romantyzmu, z drugiej jednak wprowadził rozwiązania oparte na nowoczesnym realizmie. Stąd też często nazwisko tego twórcy wymieniane jest w kontekście formowania się gatunku powieści realistycznej.

Bardzo istotnym dziełem dla tego procesu stała się powieść „Pani Bovary”, drukowana pierwotnie na łamach „La Revue de Paris” jesienią 1856 roku, wydana w formie książkowej w lutym roku 1857.

Powieść spotkała się z oburzeniem środowisk konserwatywnych ówczesnej Francji, które doprowadziły nawet do oskarżenia pisarza o propagowanie cudzołóstwa. Tytułowa bohaterka stała się bowiem realizacją swoistego antywzoru moralności, uderzając w niemal wszystkie ideały klasy mieszczańskiej, która w połowie XIX wieku przeżywała we Francji coraz większy rozkwit i podporządkowywała sobie sfery życia publicznego. Flaubert jako intelektualista i propagator indywidualizmu, stał w zdecydowanej opozycji do konserwatywnych poglądów tej warstwy, uważając ją za źródło złego smaku i taniej bigoterii. „Pani Bovary” stanowiła pewien rodzaj prowokacji wobec zakłamanej i bardzo skonwencjonalizowanej obyczajowości mieszczaństwa, którego szczerze nienawidził.

Krytyka konserwatywna skierowała swoją uwagę przede wszystkim na aspekt pewnego rodzaju bezwzględności charakteru wykreowanej przez Flauberta bohaterki, która z premedytacją wykorzystuje swoje uroki do sterowania innymi ludźmi i układania swojego życia w odpowiedni sposób. Poznajemy ją jeszcze jako młodą dziewczynę marzącą o wielkich miłosnych uniesieniach i egzystencji w zgodzie ze scenariuszami, jakie w jej świadomości utrwaliły niezwykle modne w tamtej epoce romanse. Spełnienia tych pragnień szuka najpierw u boku Karola Bovary, jednak rola żony niezbyt zdolnego lekarza i mało romantycznego mężczyzny szybko przynosi wielkie rozczarowanie. Lekarstwem ma być platoniczny związek z młodym studentem prawa, Leonem Dupuis, a po jego wyjeździe do Paryża – pozbawiony zahamowań romans z cynicznym arystokratą, Rudolfem Boulanger. Emma ucieka również od prozaiczności otaczającej rzeczywistości w świat drogich sukien, perfum i biżuterii, których pozbawione racjonalnych ograniczeń kupowanie wpędzi ją w tragiczne w skutkach długi. Zajęta realizowaniem własnych pragnień i zachcianek zapomina również o własnej córce, urodzonej w rok po ślubie z Karolem.

Skrajny egotyzm pani Bovary został jednak przedstawiony z bardzo głębokim wyczuciem psychologicznym, co pozwoliło Flaubertowi na wykreowanie wielopłaszczyznowej postaci o rozmaitych niuansach charakterologicznych, które obiektywnemu czytelnikowi nie pozwalają na arbitralną ocenę. „Pani Bovary” stanowi studium kobiety nieszczęśliwej, zagubionej w zderzeniu swoich młodzieńczych marzeń i ideałów z brutalną, nierzadko wprost wulgarną rzeczywistością. Emma zdaje sobie sprawę z niemoralności swojego postępowania, ma poczucie winy wobec męża i córki, ale nie potrafi funkcjonować w żadnym innym świecie poza tym, który jako młoda dziewczyna zaprojektowała dla siebie w wyobraźni. Rozdźwięk pomiędzy tym, czego pragnie, a tym, co dostaje, okazuje się niemożliwym do pokonania, dlatego w finale powieści bohaterka, przygnieciona dodatkowo prozaicznymi problemami finansowymi, popełnia samobójstwo. Flaubert zdaje się więc mówić, iż śmierć jest mniej bolesna niż życie w świecie, którego ideały i standardy są nam całkowicie obce.