Filozofia renesansu zawarta w pieśniach Jana Kochanowskiego - opracowanie

Twórczość Jana Kochanowskiego jest najwybitniejszym przejawem polskiej poezji renesansowej. Był człowiekiem wykształconym, światłym, obdarzonym poetyckim talentem. Dlatego też zawarł w swoich utworach obraz szesnastowiecznych poglądów. Filozofia odrodzenia opierała się przede wszystkim na dorobku antyku. Na nowo odkrywano dzieła starożytnych myślicieli i adaptowano ich prace do współczesnych wymagań. Dlatego charakterystyczne dla renesansu jest łączenie myśli starożytnej i światopoglądu chrześcijańskiego. Na tej bazie rodził się nowy nurt - humanizm. Zebrane w dwóch tomach „Pieśni” są tego doskonałym przykładem.

Kochanowski propagował przede wszystkim filozofię stoicką i epikurejską. Stoicyzm to dążenie do szczęścia doczesnego drogą wewnętrznej dyscypliny. Za twórcę tego systemu uważa się Zenona z Kition, żyjącego w III wieku p.n.e. Postawa stoicka wymaga życia w zgodzie z naturalną koleją rzeczy, wypełniania swoich obowiązków wynikających z roli rodzinnej i społecznej oraz dystansowania się emocjonalnego od wszelkich zdarzeń. Szczęście stoika to stateczny spokój wewnętrzny, dający poczucie szczęścia i zwycięstwa nad zmiennym losem. Z założenia jest to pogląd materialistyczny, odnoszący się wyłącznie do życia doczesnego. Ważnym pojęciem etycznym z zakresu tego systemu jest cnota. Cnota to zaleta charakteru, prawość i uczciwość. Wewnętrzny stoicki spokój, a więc szczęście, jest możliwe tylko w życiu cnotliwym. Właśnie ten pogląd często przytacza Kochanowski. Myśl tę odnajdujemy w Pieśni II „Ksiąg Pierwszych”. Podmiot liryczny, wyrażając zachwyt nad przemianami, jakie zachodzą w naturze wiosną, zauważa, że taką radość odczuwa tylko człowiek prawego serca: „Ale to grunt wesela prawego,/ Kiedy człowiek sumnienia całego’ Ani czuje w sercu żadnej wady,/ Przeczby się miał wstydać swojej rady”. Cnota jest pierwszym warunkiem szczęścia, drugim warunkiem jest umiejętność poskromienia emocji. Poeta pisze o tym w Pieśni IX: „na szczęście wszelakie/Serce ma być jednakie/ Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi,/ To da, to weźmie, jako się jej widzi”. W poezji Jana Kochanowskiego wielokrotnie powtarza się myśl o zmiennym charakterze Fortuny, w Pieśni III określa ją „niestałą panią”, przestrzegając wszystkich, którzy zbyt są pewni swego szczęścia. By się uchronić przed cierpieniem, trzeba być na nie przygotowanym, a jeśli przyjdzie znosić je z równym spokojem, co pomyślność losu.

Filozofia epikurejska odnosi się do doczesnego szczęścia człowieka na ziemi. Ta szkoła skłania do szukania w życiu przyjemności, pochwala biesiadę, wino i muzykę, wszystko, co daje człowiekowi zadowolenie. Echa tych założeń pobrzmiewają w pieśniach Kochanowskiego, szczególnie w Pieśni XX, zaczynającej się od słów: „Miło szaleć, kiedy czas po temu,/ A tak, bracia, przypij każdy swemu,/ Bo o głodzie nie chce się tańcować,/ A podpiwszy, łacniej już błaznować”. Utwór jest pochwałą dobrej zabawy, człowiek powinien się cieszyć, oczywiście z umiarem  i w odpowiednim czasie. Trunki, muzyka, żarty, wszystko ma swoje miejsce w życiu.

Ta pochwała wspólnej zabawy wskazuje też na przejaw filozofii humanistycznej. Jest to prąd dominujący w tej epoce, skupiający się na człowieku i jego sprawach. Pieśni Kochanowskiego są bardzo zróżnicowane tematycznie, ogniskując się wokół ludzkich problemów. Zarówno tych doniosłych, jak szczęście, cnota, patriotyzm, przyjaźń i miłość jak i tych bardziej powszednich jak dobra zabawa, żart, wesoła kompania. Nawet utwory o tematyce religijnej ukazują świat z punktu widzenia dobra człowieka. Bóg z Pieśni XXV („Czego chcesz od nas, Panie”) to budowniczy świata, tworzący niebo i ziemię  ku pożytkowi człowieka.
Aspekt religijny jest w tej twórczości bardzo wyraźny. Filozofia antycznych mędrców zostaje wpisana w chrześcijański porządek świata. Cnota nie jest tylko drogą do szczęścia doczesnego, ale i zasługą w oczach Boga, wartością konieczną na drodze do zbawienia. Pieśń IX, będąca wykładnią stoickiego systemu, kończy się odwołaniem do Boga: „Siła Bóg może wywrócić w godzinie/ A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie”. W życiu doczesnym warto się kierować poglądami stoickimi i epikurejskimi, ale nad te filozofie poeta wpisuje jeszcze etykę chrześcijańską, decydującą o szczęściu wiecznym.