Witkacy „Szewcy” - opracowanie, interpretacja

Dramat S. I. Witkiewicza „Szewcy” jest dramatem szczególnym. Uważany jest on za najlepsze dzieło Witkacego. Podzielony jest na 3 akty, opatrzone stosunkowo szczegółowymi didaskaliami. Witkacy bardzo drobiazgowo opisuje i charakteryzuje swe postaci, używając przy tym języka kolokwialnego oraz bardzo typowych dla siebie porównań (np. w opisie Roberta Scurvy - „twarz szeroka, zrobiona jakby z czerwonego salcesonu. [...] Szczęki szerokie - pogryzłyby na proszek [...] kawałek granitu”). Opisy te zdradzają skrupulatność i precyzję, z jaką Witkacy traktuje problem kreowania utworu, który ma być później wystawiany na deskach scen teatralnych.

„Szewcy” są utworem o tematyce politycznej. Groteskowa rzeczywistość przedstawia moment pewnych przemian - przewrotów, mających doprowadzić do upadku kapitalizmu i rządów klasy robotniczej.

Sajetan Tempe oraz jego czeladnicy wyraźnie pragną zmianu własnego statusu społecznego. Pracują dla kapitalistów, produkując i naprawiając ich buty. Życie jest dla nich ciężkie; nieustająca presja rodzi w nich pragnienie odwrócenia porządku społecznego. Buntownicze nastroje Szewców zostają wykorzystane przez prokuratora Scurvy, który wprowadza ustrój faszystowski. Przejmuje władzę, wspierany przez Dziarskich Chłopców pod przywództwem Gnębona Puczymordy (należy zauważyć typowy dla Witkacego zabieg: nazwiska bohaterów często odpowiadają ich charakterowi bądź wykonywanej funkcji. W ten sposób autor czyni poszczególne jednostki swego rodzaju archetypami, co pozwala na precyzyjniejsze zinterpretowanie ich). Scurvy postanawia aresztować Szewców za działalność wywrotową, (akt II rozgrywa się w areszcie) i za karę umieszcza ich w sali przymusowego bezrobocia, zakazując im szyć buty.

Pozbawieni zajęcia (po raz pierwszy w życiu!) Szewcy wpadają w jeszcze gorszy nastrój i zaczynają coraz mocniej buntować się. Również księżna Irina zostaje przez Scurvy'ego oskarżona o próbę wprowadzenia matriarchatu i ukarana - prokurator rozkazuje jej szyć buty, co jest dla niej zajęciem niegodnym, ponieważ jako arystokratka nigdy w życiu nie pracowała. Szewcy uważają jej położenie za niezwykle szczęśliwe; zazdroszczą jej możliwości pracy, której sami już nie mają. W dalszej części dramatu robotnicy postanawiąją mimo wszystko zająć się robotą. Sama idea pracy jawi im się jako wyzwolenie. Staje się ona absolutem; porwani szałem Szewcy pracują coraz szybciej i coraz bardziej zapamiętują się w swym szale. Praca staje się jedynym sensem ich życia, zapominają o swoich wcześniejszych problemach i pragnieniach. Puczymorda chce opanować ich przy pomocy swoich Dziarskich Chłopców, lecz ci zostają również porwani w szał pracy, zostają „uszewczeni” (łącznie z synem Sajetana, Józkiem, który pada ojcu w objęcia i razem z nim zaczyna pracować).

Końcowy akt dramatu przedstawia sytuację robotników już po upragnionej przez nich zmianie statusu społecznego i przewartościowaniu hierarchii klasowej. Sajetan nie czuje się szczęśliwy, będac u władzy. Jego towarzysze decydują się na zabicie go, ponieważ ich zdaniem kompromituje rewolucję (która w tym momencie jawi się już tylko jako idea, dawno zapomniana). Po jego śmierci na scenę wkracza Hiper-Robociarz - symbol kolejnego przewrotu społecznego. Hiper-Robociarz to metafora triumfu rzeczywistości mechanicznej i postępu cywilizacyjnego.

„Szewcy” opisują niemożliwość odnalezienia właściwego ustroju polityczno-społecznego. Żaden z zaprezentowanych przez niego modeli nie jest w pełni satysfakcjonujący; każdy po pewnym czasie ulega wypaczeniu. Roztoczona przez Witkacego wizja świata jest przez to bardzo katastroficzna i przesycona gorzkim cynizmem.