Zbigniew Herbert „Pan Cogito” - czy świat Pana Cogito jest utopią? Wypracowanie

Słowo utopia wywodzi się z języka greckiego. „Outopos” oznacza „nie-miejsce”, lub „miejsce, którego nie ma”. Zawarte w temacie pytanie każe zastanowić się czy Pan Cogito, bohater cyklu wierszy Z. Herberta, kreuje nierealny świat. Myślę, że analizę tego zagadnienia należy prowadzić  uwzględniając dualizm świata Pana Cogito.

Pan Cogito to postać, która otaczający świat poddaje intelektualnej refleksji. Swoje sądy często opiera na wzorcach minionych epok. Za wzór stawia ideały dawnych wojowników, np. Rolanda czy Hektora.

W tym miejscu ujawnia się pierwsza opozycja, która organizuje świat Pana Cogito. Jest to opozycja przeszłość - teraźniejszość. Pomiędzy przeszłością a teraźniejszością jest  “przepaść Pana Cogito”. Każde spotkanie z otaczającym światem ujawnia nieprzystosowanie bohatera. Dopiero we własym domu, sam na sam ze swymi myślami może być sobą. Pan Cogito jednak przyznaje, że nie może stanąć ostatecznie po jednej ze stron. Ani nie chce zasypać tej przepaści, ani pozwolić by  ostatecznie odgrodziła go od rzeczywistości.

Tęsknota za przeszłością pojawia sie również w utworze pt: “Pan Cogito myśli o powrocie do rodzinnego miasta”.Bohater jest świadomy, że dynamika zmieniającego się świata pochłonęła jego dawne miasto. Pan Cogito mówi:
“Gdybym tam wrócił
pewnie bym nie zastał
ni jednego cienia z domu mego”.

Co więcej, bohater przyznaje, że wciąż tkwi w przeszłości. “Nie mogę urosnąć” - przyznaje, “Choć mijają lata, w górze huczą planety i wojny”.

Świat się zmienił, a Pan Cogito nie. Mentalnie tkwi w przeszłości, tam też szuka ideałów i wzorów postępowania. Nie przyjmuje moralnego relatywizmu współczesności. Przeszłość jest „eutopią” Pana Cogito. Nie znaczy to, że Pan Cogito nie dostrzega tragedii i kataklizmów przeszłości. Jemu chodzi raczej o przeszłość świata idei, niż o przeszłość w ujęciu historycznym.

Tutaj widzimy kolejną opozycję świata Pana Cogito. Jest to opozycja duch (idea) - ciało (materia). Duch jest dynamiczny. Charakteryzuje go dążenie do celu, szlachetność, tęsknota za doskonałością, brak ograniczeń. Materia natomiast jest statyczna,  w tym w względzie liczy się osiąganie zamiast dążenia. Człowiek często przegrywa walkę z własnym ciałem, ulega mu w dążeniu do wygody i lenistwa. Pewnie dlatego Pan Cogito nie potrafi  osiągnąć “myśli czystej”, materia przyciąga jego uwagę  i skutecznie rozprasza. Nie pozwala osiągnać tego wymarzonego stanu pełnej wolności. Jednak pan Cogito przyznaje, że myślenie codziennych sprawach jest nawet przyjemne, może więc niepotrzebnie co noc toczy tę nierówną walkę.  Materię może zwyciężyć jedynie śmierć. Przegraną walkę z własnym ciałem relacjonuje Pan Cogito w wierszu: “Pan Cogito a perła”, kiedy to podczas “marszu ku doskonałości” wpada mu do buta maleńki kamyk. Wiedziony głodem wznosłych idei postanawia zignorować sygnały niezadowolenia, jakie wysyła mu ciało. Tym razem znów materia zwycieżyła  ducha a boląca pięta” wyparła(...) z głowy (…) wszystkie idee.

Czas sformułować odpowiedź na pytanie zawarte w temacie.  Wymarzony świat Pana Cogito jest rzeczywiście utopią. Dzieje sie tak dlatego, że Pan Cogito bardzo wysoko stawia poprzeczkę i od wszystkich wymaga ogromnej dyscypliny wewnętrznej. Sam jednak musi przyznać, że porażki i błędy wliczone są w życie każdego człowieka, dlatego idealny świat nie istnieje. Świat jest dynamiczny i wciąż się zmienia, a wraz z nim zmieniają się pragnienia ludzi oraz sposoby dążenia do wyznaczonych celów. Utopia Pana Cogito zakłada ugruntowany porządek, gdzie panują żelazne zasady postępowania.  Dlatego też bohater ten tak często powraca do przeszłości, tam odnajduje swoją “eutopię”, swoje dobre miejsce.