Jan Andrzej Morsztyn „Cuda miłości” - cechy sonetu na przykładzie wiersza Morsztyna

Sonet to kunsztowny utwór poetycki, który zyskał sobie szczególną popularność w epoce baroku. Posługiwano się wówczas najczęściej jego włoską odmianą, która zakładała podział 14-wersowego wiersza na cztery strofy, z których dwie pierwsze były tetrastychami (składały się z czterech wersów), zaś dwie kolejne - tercynami (w ich skład wchodziły po trzy wersy). Najczęściej podział ten przenoszono także na warstwę semantyczną utworu, nadając tetrastychom funkcję opisową, a tercynom refleksyjną, często odchodzono jednak od tej zasady, np. zawierając wnioski z przeprowadzonego wywodu jedynie w ostatniej tercynie.

W klasycznej odmianie sonetu włoskiego rymy układały się naprzemiennie w tetrastychach, zaś w tercynach występowały w układzie uniemożliwiającym zamianę tych dwóch strof na tetrastych i dystych, a więc np. w kolejności „cdd-cdc”, „cdc-cdc” itp.

Kunsztowność tego gatunku poetyckiego wyznaczała również daleko idąca rytmizacja wypowiedzi, która realizowała się - oprócz rymów - dzięki stałej liczbie zgłosek we wszystkich wersach i takim samym umiejscowieniu średniówki.

Często stosowanym w sonetach środkiem stylistycznym był paradoks, polegający zwykle na wysnuciu zaskakujących wniosków z zawartego w tercynach opis lub nieprzystawalności tytułu do treści wiersza. Takim zabiegiem posłużył się Jan Andrzej Morsztyn w utworze „Cuda miłości”, który relacjonuje utrapienia związane ze stanem niespełnionego, nieszczęśliwego uczucia, w jakim spala się podmiot liryczny.

Morsztyn zastosował tutaj formę klasycznego sonetu włoskiego, ale część opisową przeciągnął na pierwszą z tercyn. Funkcję refleksji w jego utworze pełni ostatnia, trzy wersowa strofa, w przewrotny sposób komentująca opisane powyżej stany emocjonalne podmiotu lirycznego:
„Kto kiedy słyszał o takowej sprawie,
Że i z tym o głód cudzy się staraniem
Sam przy tej wszytkiej głód ponoszę strawie.”

Stanowi ona specyficzną puentę dla całego utworu, realizując założenie zaskoczenia czytelnika, okazuje się bowiem, że podmiot liryczny, który tak trafnie rozpoznał przyczyny i mechanizmy swojego nieszczęścia, nie potrafi znaleźć na nie lekarstwa, przyznając się ostatecznie, że w obliczu irracjonalnego uczucia jego intelekt pozostaje bezradnym.

„Cuda miłości” realizują również założenia dotyczące rytmizacji tekstu - wiersz składa się regularnych, 11-zgłoskowych wersów podzielonych średniówką stojącą zawsze po piątej sylabie. Rymy w tetrastychach układają się w porządku ABBA ABBA, zaś w tercynach występują sąsiadująco według schematu CDD CDD.