Goethe „Faust” - charakterystyka Mefistofelesa

Mefistofeles to diabeł, który chce opanować duszę uczonego Fausta. Mefistofeles założył się z Bogiem o to, że zdoła tego dokonać, twierdząc, że może wszystko i umie wszystko. Pojawia się przed Faustem jako czarny pies, potem przybiera postać nauczyciela, a wreszcie wytwornego pana. Chce zrobić na uczonym wyjątkowe wrażenie i od razu zyskać nad nim przewagę, oszołomić go, bo przecież  musi wyznać, że celem jego przybycia jest opanowanie duszy, w zamian za co diabeł oferuje spełnienie marzeń i pomoc w poszukiwaniu sensu życia. Dzięki swoim diabolicznym zdolnościom i możliwości spełniania życzeń zabiera uczonego we wszystkie miejsca świata, które ten pragnie obejrzeć. Mefistofeles chce również pomóc Faustowi w realizacji naukowych planów, ale wszystkie rady diabła sprowadzają na głównego bohatera same nieszczęścia. Diabeł sprytnie manipuluje uczuciami i zamiarami Fausta w ten sposób, że efektem ich jest coś zupełnie odwrotnego. „Jestem duchem, który mówi nie” - określa sam siebie Mefistofeles. To mistrz stwarzania pozorów i złudzeń, które jego ofiara ma uznać za prawdziwe życie, skusić się na nie, a tym samym wpaść w diabelskie sidła.

Diabeł jest inteligentny, przebiegły, mądry i doświadczony, dobrze zna ludzi i ich słabości, umie nimi manipulować. Mimo swoich przewag, nie potrafi spełnić wszystkich życzeń doktora Fausta, a naukowiec stopniowo wyzwala się spod jego wpływu i to diabeł musi mu służyć. Niektórzy odczytują postać Mefistofelesa jako alter ego doktora Fausta, bohatera przeciwstawnego do tytułowej postaci utworu Goethego. Taka hipoteza byłaby uprawniona właśnie przez to, że diabeł doskonale zna zakamarki ludzkiej duszy, rozterki, jakie miotają ludźmi. Jest jak gdyby gorszym odbiciem Fausta, zbiorem jego negatywnych cech.

Mefistofeles nie ma nic wspólnego z ludowym obrazem diabła, to znaczy pokracznym stworem z rogami i kopytami. To niezwykle inteligentna i przebiegła postać, dzięki której Faust rozwija się jako człowiek i naukowiec. Diabeł ma ogromną wiedzę, przewyższającą tę Fausta, ale wiedzy tej towarzyszy również świadomość, że pomysły i nadzieje głównego bohatera to mrzonki, które nie mogą być zrealizowane. Mimo swoich przewag diabeł przegrywa walkę o duszę Fausta, którą unoszą aniołowie do nieba. Mefistofeles czuje się oszukany, choć rozumie, dlaczego przegrał. Faust nie został potępiony, bo miał jakiś cel, do którego dążył, poświęcając życie. Cyniczny i wyrachowany diabeł nie ma takich celów, a jego działanie polega na zastawianiu na ludzi sideł, by w nie wpadli i w ten sposób podporządkowali się siłom zła.