Obraz arystokratów i rewolucjonistów w dramacie „Nie-Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego

Jedną z kwestii podejmowanych w „Nie-Boskiej komedia” Zygmunta Krasińskiego jest walka dwóch obozów - arystokratów i rewolucjonistów. Krasiński mimo, iż sam pochodził z arystokratycznej rodziny, po doświadczeniach Rewolucji Francuskiej, nie szczędził w swoim dramacie krytyki, kierując ją na równi ku dwóm walczącym grupom.

Dowódcą obozu arystokracji jest główny bohater „Nie-Boskiej komedii”, hrabia Henryk. Na wodza zostaje mianowany przez Arcybiskupa i składa przysięgę, że będzie bronił wiary i czci przodków do końca swoich sił, nie powstrzyma go głód ani żadne pragnienie. Tę samą przysięgę karze złożyć członkom obozu: „Teraz przysięgnijcie wszyscy, że chcecie bronić wiary i czci przodków waszych”. Ugrupowanie to reprezentują ludzie z wyższych sfer społecznych: baron, hrabia, szlachta, książęta; burżuazja: bankierzy; księża, kardynałowie oraz biskupi. Arystokracja sprzeciwia się rewolucji.

W rozmowie Męża z Pankracym, poeta stara się odwieść przywódcę rewolucjonistów od idei otwartej walki. Rewolucja według arystokratów niszczy ustalony porządek społeczny i polityczny, oparty na zasadach feudalizmu: by ktoś mógł być panem, ktoś musi pracować. Rewolucjoniści bluźnią przeciw podstawowym dogmatom wiary katolickiej, gdy obóz arystokracji skupia się w Okopach Świętej Trójcy i tam też odbywa się ostateczne starcie.

Krasiński wyśmiewa arystokrację, która boi się stracić swoje przywileje. Panowie wiedzą, że są na straconej pozycji, dlatego chcą doprowadzić do ugody. W czasach, gdy klasa pracująca nie przeciwstawiała się panującym warunkom społecznym i politycznym, arystokracja mogła bezkarnie wykorzystywać chłopów, prześladować poddanych, wywyższać się. W czasie buntu traci pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa. Widzi zagrożenie swojej pozycji w społeczeństwie. Krasiński nazywa ludzi z wyższych sfer społecznych pysznymi i zapatrzonymi w siebie.

Rewolucjoniści mają liczebną przewagę nad arystokracją. Są zdeterminowani i gotowi do walki. Kiedy dochodzi do starcia, to arystokraci wycofują się, poddają i uciekają. Jedyną osobą, która do końca walczy o wartości wyższej klasy jest hrabia Henryk. Potępia on członków swojego obozu: „Ha! chce się wam żyć jeszcze! – Ha! zapytajcie ojców waszych, po co gnębili i panowali”. Okazują się oni być tchórzami i przyjmując bierną postawę, wyrzekają się głoszonych przez lata poglądów. Nie wykazują żadnych cech patriotycznych. Hrabia - jedyny w całym obozie - jest człowiekiem honoru. Urodził się po to, by walczyć za tradycję, religię i normy moralne i dowodzić. Chce umrzeć z godnością i przekonaniem, że zrobił wszystko w obronie zasad ustalonych przez własną klasę. Jest do końca wierny przysiędze, którą złożył jako przywódca obozu arystokracji.

Na czele obozu rewolucjonistów stoi Pankracy - jedyny wykształcony, posiadający jakąkolwiek wiedzę członek obozu, który sam przypomina w swojej strukturze kręgi piekielne opisywane przez Dantego w „Boskiej Komedii”. Są tu przedstawiciele wszystkich średnich i niższych klas: rzemieślnicy, zbrodniarze, nędzarze, chłopi, lokaje, kamerdynerzy, rzemieślnicy, zabójcy królów, przechrzty, kobiety wyznające wolną miłość oraz bluźniercy palący krzyże. Rewolucjoniści obozują w lesie, gdzie rozstawili szałasy oraz namioty i gdzie palą się ogniska. Niedaleko na łące postawili szubienicę dla arystokratów: „Czy widzisz owe tłumy, stojące u bram miasta wśród wzgórz i sadzonych topoli – namioty rozbite – zastawione deski, długie okryte mięsiwem i napojami, podparte pniami, drągami? – kubek lata z rąk do rąk – a gdzie ust się dotknie, tam głos się wydobędzie, groźba, przysięga lub przeklęstwo”.

Rewolucjoniści buntują się przeciwko obecnym normom społecznym i politycznym oraz religii. Tworzą własne zasady wiary: „Świat nowy ogłaszam, Bogu nowemu oddaję- niebiosa”. Rewolucjoniści zaczynają odprawiać nowe rytuały religijne, jak taniec wokół drzewa mądrości czy taniec obnażonych kobiet wokół ołtarza. Dla lepszego traktowania i uzyskania szacunku ze strony bogatych, gotowi są do otwartej walki. Nie mają nic do stracenia. Krasiński krytykuje biednych za ich zwierzęcą postawę, chęć mordu wszystkich arystokratów. Łączy ich okrucieństwo, nienawiść i pragnienie zemsty na bogatych ludziach, którzy prześladowali ich przez wiele lat.

Krasiński wyraźnie wątpi w sens rewolucji. Rewolucjoniści, pokonując arystokrację, a tym samym zyskując władzę, stare grzechy i błędy w rządzeniu swoich wrogów zastąpiliby nowymi. Walka klas nie jest więc sposobem do stworzenia nowego, lepszego społeczeństwa.