Symbolika, historiozofia oraz mesjanizm ukazany w III części „Dziadów” Adama Mickiewicza

„Dziady” to jeden z najdoskonalszych przykładów polskiego dramatu romantycznego. Jest to dzieło złożone, oddające ducha epoki, wielowarstwowe. Cały cykl łączy tematykę moralną z oceną współczesnej sytuacji politycznej.

Mickiewicz dokonuje tu wykładni idei mesjanistycznej, wpisuje cierpienia narodu polskiego w szerszy kontekst historyczny i filozoficzny. Jednym ze sposobów ujęcia tych złożonych idei jest posługiwanie się symbolem.

Wszystkie te trzy tendencje: mesjanizm, historiozofia oraz symbolika skupiły się najwyraźniej w scenie widzenia księdza Piotra. Prorocza wizja, utrzymana w stylu apokaliptycznym, przedstawia drogę krzyżową narodu polskiego. Widzenie oparte jest na analogii z męką Chrystusa. Droga kibitek na północ jest niczym droga krzyżowa Jezusa na Golgotę. Poprzez tę metaforę autor wprowadza ideę mesjanistyczną. Polska jest „Chrystusem narodów”, zbawicielem całej Europy. Jej cierpienie jest niczym cierpienie ukrzyżowanego Jezusa. Widzenie księdza Piotra jest sceną kulminacyjną, gdzie idea mesjanizmu zostaje przedstawiona jednoznacznie. Ale już wcześniejsze sceny ukazują obraz męczeństwa Polaków. Przejawia się ono między innymi w opisie cierpienia uwięzionego Wasilewskigo: „Wasilewski nie zemdlał, nie zwisnął, nie ciężał,/ Ale jak padł na ziemię prosto, tak otężał./ Niesiony jak słup sterczał i jak z krzyża zdjęte/ Ręce miał nad barkami żołnierza rozpięte”. Symbolika krzyża w przedstawieniu poszczególnych przykładów ofiar prześladowań zapowiada niejako wykładnie idei mesjanizmu.

Mesjanizm w Dziadach III cz.

Mesjanizm wpisuje się w filozofię dziejów, jaką wyznawał Mickiewicz. Określenie Polski „Chrystusem narodów” nadaje jej ogromne znaczenie w historii. Bieg dziejów w ujęciu historiozoficznym nie jest przypadkowy, ani w pełni zależny od człowieka, przeciwnie, podlega pewnemu wyższemu porządkowi. Zgodnie z tym porządkiem musi nastąpić upadek, by zniszczyć stary porządek i wprowadzić nowy, doskonalszy. Tak jak Jezus musiał umrzeć na krzyżu, by potem zmartwychwstać i odkupić świat, tak teraz Polska musi ponieść ofiarę, by przywrócić wolność wszystkim narodom.

Historiozofia w Dziadach cz. III

Przekonania Mickiewicza niewątpliwie miały związek z sytuacją polityczną w krajach europejskich. Nie tylko popowstaniowe represje w Polsce i na Litwie zapowiadały przełomowe wydarzenia, rewolucja francuska się skończyła, ale głoszone przez nią hasła wciąż tkwiły w społecznej świadomości. Narastanie nastrojów liberalistycznych i rewolucyjnych pozwalało przypuszczać, że absolutyzm na wzór carskiego, mimo swej potęgi,  musi upaść. Nic dziwnego, że Mickiewicz, zagorzały patriota, źródeł upadku tyranii upatrywał w męczeństwie Polski. Jej niewinna ofiara miała przynieść doniosłe skutki. W przeciwnym razie wszystkie cierpienia prześladowanych trzebaby uznać za niepotrzebne.

Symbolika biblijna w Dziadach cz. III

Wprowadzenie idei mesjanistycznej opiera się na symbolice biblijnej. Całe widzenie jest metaforą. Poszczególne role zostały przypisane państwom zaborczym i Francji. Najokrutniejszym oprawcą jest oczywiście car Rosji, nazywany tu Herodem. Prusy i Austria poją konającą Polskę octem i żółcią. Winą obciążana została też Francja, która jak Piłat umyła ręce, nie chcąc się narazić carowi, pozwoliła na śmierć niewinnego narodu. Symbolika biblijna jest czytelna, łatwo odczytać jej znaczenie. Znacznie trudniejsza okazuje się kwestia postaci nazwanej imieniem „czterdzieści i cztery”. Mickiewicz ukazuje Polskę jako zbawcę narodów, zaś ocalałe dziecko o tym tajemniczym imieniu jako zbawcę Polski. Chór aniołów obwołuje go: „To namiestnik wolności na ziemi widomy!/ On to na sławie zbuduje ogromy/ Swego kościoła!/ Nad ludy i nad króle podniesiony;/ Na trzech stoi koronach, a sam bez korony;/ A życie jego - trud trudów,/ A tytuł jego - lud ludów”. Kogo lub co w ten sposób określił poeta, do dziś pozostaje zagadką.