Starożytny Rzym - ustrój. Republika rzymska - instytucje, charakterystyka, cechy

Modelem ustrojowym w starożytnym Rzymie był system polityczny zwany republiką. Republika to dosłownie władza ludu, wywodząca się ze starożytnych Aten, gdzie system ten obowiązywał.

Lacjum, czyli niewielkie państwo-miasto, rozwinęło się w największą starożytną cywilizację. Imperium rozpostarło się prawie na cały kontynent europejski, skolonizowało i podbiło część Afryki. Jednakże rozwój swój zawdzięcza w głównej mierze systemowi politycznemu, który zapewniał sprawiedliwe podejmowanie decyzji tak istotnych jak rozpoczęcie ekspansji terytorialnej. Uchwały były podejmowane przez ludność zamieszkującą dany obszar w trakcie zgromadzeń ludowych. Za powstanie republiki rzymskiej uznaje się upadek króla Tarkwiniusza Pysznego, czyli okres ok. końca VI wieku p.n.e.

Władza została rozdzielona pomiędzy różnych przedstawicieli. Najwyższą władzę sprawowała ludność rzymska, jej zakresem objęta była władza prawodawcza oraz sądownicza. Głosowano w trakcie zgromadzeń ludowych, w których udział brali wszyscy uprawnieni do tego obywatele. Z kolei władza polityczna oraz administracyjna została przekazana w ręce patrycjuszy, którzy wchodzili w skład senatu. Władza wykonawcza w zakresie wprowadzania w życie uchwal senatu oraz ludności była wykonywana przez rzymskich urzędników.

Urzędnicy rzymscy sprawowali różne funkcje. Istniał podział na urzędników zwyczajnych, wybieranych na określone czasowo kadencje. Urzędy te obejmowało dwóch konsulów, czyli dowódców armii, posiadających ponadto inicjatywę ustawodawczą. Ich stanowisko było najwyższe oraz najważniejsze, najczęściej zostawali mianowani namiestnikami prowincji o największym znaczeniu politycznym i strategicznym. Kolejną grupę urzędników stanowili pretorzy, którzy odpowiadali za prawidłowe funkcjonowanie sądownictwa. Sami również sprawowali funkcje sędziów.

Cenzorzy byli powoływani na półtoraroczne kadencje w odstępie pięcioletnim, do ich obowiązków należało przeprowadzanie spisu ludności pod kątem statusu majątkowego oraz liczby posiadanych przez obywateli dzieci. Odpowiadali także za sporządzenie rzymskich list senatorów. Istniał także urząd edyla, którego zadaniem były czynności porządkowe w ujęciu publicznym, a także organizacja igrzysk. Kadencja trwała przez okres jednego roku. Trybuni ludowi, również wybierani na roczną kadencję, odpowiadali za ochronę plebejuszy i ich praw, natomiast pretorzy zbierali kwoty pieniężne przeznaczone na podatki.

Do grupy urzędników nadzwyczajnych, czyli powoływanych w momencie zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności, należeli: interrex, dyktator, dowódca jazdy oraz prefekt miasta.

Społeczeństwo w okresie republiki dzieliło się na uprzywilejowanych patrycjuszy (decydował status pochodzenia oraz majątku) oraz plebejuszy. Nie stroniono także od niewolnictwa. Konflikty na tle pochodzeniowym i wolnościowym odbijały się w nieustannych walkach o władzę oraz o dążenie do zaprowadzenia równości w społeczeństwie.