Sankcja i rodzaje sankcji – definicja, charakterystyka, przykłady

Sankcja jest to rodzaj działania społecznego, będącego odpowiedzią na konkretne postępowanie jednostki. Może przybrać formę nagrody bądź kary, zależnie od tego, czy dane zachowanie jest zgodne czy narusza zatwierdzone przez wspólnotę normy. Jeśli członek zbiorowości łamie ustalone zasady, ponosi konsekwencje swoich czynów – nałożone są na niego odpowiednie sankcje. 

W systemie norm prawnych sankcja ma kilka podstawowych znaczeń, przede wszystkim jest to sposób egzekwowania prawa poprzez nałożenie odpowiedniej kary. Tu wyróżniamy m.in. sankcje karne, nieważności (unieważnienia) oraz egzekucyjne. Przykładem sankcji karnej może być nałożenie grzywny, pozbawienie wolności czy choćby zastosowanie pewnych środków karnych w postaci zabrania prawa jazdy, wprowadzenia zakazu wykonywania zawodu czy odebrania prawa wyborczego. Natomiast sankcja egzekucyjna polega na przymuszeniu osoby do wypełnienia nałożonych na nią zobowiązań (może to być pozbawienie rodziców praw do opieki nad dzieckiem, czy zajęcie przez komornika mienia obywatela). Wreszcie sankcją może być również unieważnienie posunięć sprzecznych z przepisami. Wyróżniamy dwa podtypy sankcji nieważności: ex nunc (unieważnia się działanie od chwili ogłoszenia wyroku) oraz ex tunc (obowiązuje od chwili przekroczenia prawa). Drugim znaczeniem terminu sankcja jest nadanie danemu aktowi mocy prawnej.

Sankcja nie ma jednak wyłącznie charakteru prawnego. Obok tego jej rodzaju występują także sankcje moralne i towarzyskie. Człowiek żyjący w określonym środowisku społecznym, jest członkiem pewnych zbiorowości, np. rodziny czy grupy koleżeńskiej. Wspólnoty te również ustalają pewne normy zachowań dopuszczalne w tym towarzystwie, zwyczaje postępowania osób przynależnych. W przypadku pogwałcenia tych zasad, na członków nakładane są sankcje, choć niekoniecznie natury prawnej. Mają one charakter kar nieformalnych, często wiążą się z brakiem akceptacji wobec członka wspólnoty przekraczającego pewne konwencje postępowania czy wykluczeniem go z grupy. Natomiast w przypadku sankcji moralnych mamy do czynienia głównie z poczuciem winy jednostki, która uświadomiła sobie, iż przekroczyła pewne normy moralne, np. wyznaczone przez wspólnotę religijną do której przynależy.

W przypadku zastosowania sankcji ważne jest, by była ona adekwatna względem popełnionego czynu czy przestępstwa, a także nieunikniona.