Instancyjność - instancyjność sądów w Polsce. Opracowanie

W demokratycznym państwie prawa jednym z warunków jego prawidłowego funkcjonowania jest sprawne działanie wymiaru sprawiedliwości oraz zapewnienie obywatelom możliwości odwoławczych wobec postanowień sądu. Wynikiem tego jest mechanizm instancyjności sądów, dzięki któremu istnieje możliwość złożenia odwołania wobec postanowienia sądu niższego rangą (rejonowego) do sądu wyższego rangą (np. okręgowego).

Ustanowienie instancyjności sądów ma przede wszystkim na celu ochronę przed pomyłką władzy sądowniczej i wydaniem niesłusznej decyzji – chodzi więc tutaj o ochronę obywatela. W przypadku odwołania się do sądu wyższej instancji dochodzi do ponownego rozpatrzenia sprawy, kontroluje się także kwestie formalne dotychczas przeprowadzanej sprawy. Ocenie podlega również trafność wyroku. Sąd wyższej instancji może zmienić, znieść lub utrzymać orzeczenie niższego sądu, nie może jednak wymagać, by sąd pierwszej instancji zmienił swoje orzeczenie (stanowiłoby to naruszenie zasady niezawisłości sądownictwa). Warto dodać, że rozpatrzenie danej sprawy przez sąd wyższej instancji zachodzi tylko w wyniku wystosowania przez zainteresowaną osobę lub osoby wniosku odwoławczego. Nie ma możliwości przejęcia sprawy przez sąd wyższej instancji w sposób automatyczny, z urzędu.

Kwestia instancyjności sądów została ujęta w Konstytucji RP, co świadczy o dużej randze tego faktu i jego oddziaływania na ustrój kraju. Artykuł 176. Konstytucji RP stwierdza, że postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Jeśli chodzi o sądy powszechne, to w Polsce wyróżnić można cztery rodzaje sądów powszechnych. Są to: sądy rejonowe, sądy okręgowe, sądy apelacyjne, a także Sąd Najwyższy (jest on najwyższym sądem nie tylko dla sądów powszechnych, ale także dla innych rodzajów sądów).

Instancyjność występuje także w sądownictwie wojskowym, gdzie wyróżnia się wojskowe sądy garnizonowe, wojskowe sądy okręgowe oraz Izbę Wojskową (pełni ona rolę najwyższej instancji). W przypadku sądownictwa administracyjnego wyróżnia się wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny.

Należy zaznaczyć, że złożenie wniosku o rozpatrzenie sprawy przez wyższą instancję sądu dotyczy wyłącznie wyroków, które się jeszcze nie uprawomocniły.