Państwo prawa a państwo prawne - porównanie

Państwo prawa i państwo prawne są dwoma zbliżonymi koncepcjami państw, kształtującymi się w czasach nowożytnych i funkcjonującymi także współcześnie. Opisują one idealny kształt państwa - wymieniają cechy, jakimi powinny charakteryzować się ustroje współczesnych państw.

Państwo prawa (lub państwo prawne) jest państwem, w którym kluczową rolę odgrywa praworządność. Jest ona tutaj rozumiana jako działanie organów państwowych ściśle przestrzegające zapisów konstytucji i ustaw - przestrzeganie prawa jest także konieczne wśród wszystkich obywateli danego kraju. Wyrazem takiego podejścia jest np. art. 7. Konstytucji RP: Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. 

Warto pamiętać, że chociaż przestrzeganie prawa jest w państwie prawnym najważniejszym warunkiem, to jednak prawo to musi spełniać pewne wymogi aksjologiczne. Realizowanie zapisów ustaw, w sytuacji gdy zapisy te są sprzeczne z ogólnie ustaloną wizją sprawiedliwości i równości wszystkich ludzi nie jest realizowaniem idei państwa prawnego. 

Współcześnie głównymi zasadami państwa prawnego jest istnienie spisanej konstytucji, prawna regulacja stosunków między państwem a obywatelem (chodzi tu o kwestie równości wobec prawa, godności i wolności człowieka), podział władzy oraz wzajemne środki kontroli, gwarancje zapewniające prawidłowość działania wymiaru sprawiedliwości, stosowność ingerencji państwa (także warunek jej konieczności) oraz opieranie działalności organów państwa na prawie, a w razie naruszenia prawa - obowiązek wypłaty odszkodowania. 

Z koncepcjami państwa prawa i państwa prawnego (między którymi różnicą jest praktycznie jedynie nazwa) wiąże się współcześnie przymiotnik demokratyczny - demokratyczne państwo prawa jest ideałem, do którego realizacji dąży wiele państw, także Polska. Praktyka zachodnioeuropejska dowodzi, że do cech demokratycznego państwa prawa zalicza się: odpowiedzialność rządu, pluralizm polityczny (wielopartyjność i równość szans działania różnych partii, wraz z możliwością działania jako opozycja), niezawisłość rządów, praworządność organów państwowych, trójpodział władzy, poszanowanie praw człowieka i suwerenność ludu. 

Należy pamiętać, że powyżej wymieniane cechy muszą być realizowane równocześnie, a brak jakiejkolwiek z nich prawdopodobnie dyskwalifikuje dane państwo spośród grona państwa prawnych.