Teoria zmian społecznych - ewolucjonizm w socjologii. Charakterystyka

Zmiana społeczna to każda zmiana, która jest istotna z punktu widzenia społeczeństwa. Ze względu na dużą dynamikę ruchu wewnątrz społeczeństw już od XIX wieku, badacze tego czasu rozwijali liczne koncepcje tłumaczące pochodzenie zmian społecznych i ich przebieg. Jedną z takich teorii zmiany społecznej jest XIX-wieczna koncepcja ewolucjonizmu (jego przedstawicielem był m.in. Herbert Spencer).

Myśl ewolucjonistyczna w naukach społecznych (w tym socjologii) miała swoje źródło w teorii ewolucji Darwina, która twierdziła, że rozwój człowieka, a także innych elementów przyrody zachodził stopniowo – pod wpływem dążenia do lepszego dostosowywania się do otoczenia.
   
Podobnie jak w przyrodzie organizmy żywe ewoluują w czasie, tak zmienia się również społeczeństwo. Zmiany społeczne zachodzą powoli, stopniowo dana grupa przechodzi z niższych stadiów rozwoju do wyższych. Ważne jest, by zmiany zachodziły ewolucyjnie – w przeciwieństwie do zmian radykalnych i gwałtownych – rewolucyjnych, które zwykle wiążą się z negatywnymi skutkami w sferze społecznej.

Badacze zajmujący się ewolucyjnymi zmianami społecznymi, wskazywali na kilka głównych źródeł zmian. Pierwszym z nich jest sam człowiek, jego natura, charakter, instynkt. Cechy człowieka decydują przede wszystkim o tempie i kierunku przebiegającej ewolucji społecznej.

Kolejną przyczyną zmian mogą być warunki zewnętrzne, czyli przede wszystkim cechy środowiska, w jakim żyje dana społeczność. Klimat, wysokość nad poziomem morza, ukształtowanie terenu, długość dnia itp., mogą być ważnym źródłem zmian społecznych – szczególnie w świetle stanowiska determinizmu środowiskowego (bardzo dużej zależności społeczeństw i poszczególnych ludzi od zamieszkiwanego przez nich terenu i jego warunków).

Przekształcanie środowiska przez człowieka, a zdrugiej strony dostosowywanie się do jego warunków, może być następnym źródłem zmian społecznych. Przykładem takiego zjawiska jest rozwój sposobów uprawy roli, które umożliwiają intensyfikację produkcji żywności, co pociąga za sobą wzrost liczby ludzi na danym terenie.

Co ciekawe, ewolucjonizm wskazuje także na walkę, jako źródło zmiany społecznej. Podobnie jak u Darwina, w społeczeństwie musi dochodzić do konfliktów między jednostkami czy grupami lepiej przystosowanymi – przetrwają bowiem najlepsi.

Ewolucjonistyczna koncepcja zmiany społecznej, choć dominowała w XIX wieku, w następnym stuleciu ustąpiła innym teoriom. Współcześnie jednak nadal spotykamy koncepcje odwołujące się  bezpośrednio do dokonań ewolucjonistów – przykładem jest rozwijający się po II wojnie światowej neoewolucjonizm.