Ruch społeczny - definicja, charakterystyka

Żyjąc w społeczeństwie, człowiek staje się podmiotem licznych zachowań czy działań społecznych. Jeśli zachodzą one w grupie, mamy do czynienia z tzw. działaniami zbiorowymi (ludzie działają razem, są blisko siebie, ze sobą, działania są skoordynowane w dążeniu do wspólnego celu), których najważniejszym przejawem są właśnie ruchy społeczne.

Ruchy społeczne, spośród innych aktywności zbiorowych wyróżniają się kilkoma ważnymi cechami. Po pierwsze, uczestnicy ruchu mają wrażenie, że łączy ich pewna wspólna sprawa i wspólnie dążą do jej urzeczywistnienia. Działanie w zbiorowości staje się więc tutaj pewną formą instrumentu, za pomocą którego poszczególne jednostki dążą do zrealizowania pewnego celu – jest nim zwykle chęć zmiany jakiejś sytuacji społecznej.

Drugą kluczową cechą ruchów społecznych jest ich niezinstytucjonalizowanie i niesformalizowanie, dlatego też nie powinno się mylić poszczególnych organizacji z ruchem społecznym. Ruch społeczny jest bowiem zjawiskiem znacznie szerszym i może uczestniczyć w nim wiele różnych organizacji.

Warunkiem skuteczności działania ruchów społecznych jest odpowiednie wyartykułowanie celu działania, a następnie określenie szczegółowej strategii postępowania ruchu. Istotny jest także wyraźny podział funkcji między poszczególnymi członkami, aby krzyżowanie się kompetencji nie wpłynęło na ograniczenie sprawności działania.

Należy także zapewnić systematyczną koordynację podejmowanych działań oraz wyróżnić określoną formę przywództwa (łatwiej identyfikować się uczestnikom ruchu z osobą lub grupą przywódczą o dużym autorytecie). Należy także pamiętać o doborze odpowiednich środków działania, a wybór jest duży – od protestów i manifestacji po akty przemocy. Skuteczność ruchu społecznego zależy jednak w dużej mierze nie tylko od wyrazistości podjętych środków, ale też od ich adekwatności. Przemoc nie jest więc najlepszym sposobem osiągnięcia zamierzonego celu.

Ruchy społeczne, jak już wspomniano, stanowią bardzo ważny rodzaj aktywności zbiorowej – ich rola jest tak duża, że w ostatnich latach zdarza się, że stanowią one kuszącą alternatywę dla np. partii politycznych. Coraz częściej stają się one wyrazicielami interesów różnych grup społecznych. Warto zaznaczyć także, że w odpowiedzi na dany ruch, często powstaje ruch przeciwny – przykładami mogą być: ruch antyaborcyjny i popierający aborcję, ruch postulujący wprowadzenie żywności modyfikowanej genetycznie i ruch przeciwny powszechności takich produktów. Wyróżnić można także i inne, np. ruchy religijne, feministyczne, polityczne czy konsumentów.

Badacze wskazują, że współcześnie mamy do czynienia ze szczególnym rozkwitem wszelkich ruchów społecznych. Przyczyną dzisiejszej „ery ruchów społecznych” są m.in. umasowienie edukacji, rozchwianie tradycyjnych wartości, nacisk na rozwój i aktywność, urbanizacja.