Nacjonalizm a faszyzm - porównanie i charakterystyka ideologii

Nacjonalizm jest postawą społeczno-polityczną, która uznaje naród za najwyższą wartość; wartość, która nie podlega żadnej dyskusji. Sprawy danego narodu są więc najważniejsze dla nacjonalistów. Interes narodu jest rzeczą najważniejszą. Państwo narodowe jest idealną formą państwa. Nacjonalizm cechuje rasizm, bardzo często nietolerancja wobec mniejszości narodowych i antysemityzm. Mniejszości narodowe obwiniane są za bezrobocie, przestępstwa i kradzieże.

Nacjonalizm nie jest jednak ideologią, która mogłaby zostać wprowadzona w danym państwie, jest on najczęściej częścią składową innej ideologii. Ideologią, która korzysta z nacjonalizmu, jest faszyzm. Faszyzm wywodzi się z Włoch i oznacza – z włoskiego „fasci” – związek, naród. Faszyzm jest specyficzną formą doktryny politycznej, głosi kult państwa i kult wodza. Naród jest najważniejszą wartością w państwie. W gospodarce faszyzm poszedł w stronę korporacjonizmu, czyli upaństwowienia wszystkich sektorów gospodarki. Korporacje były przedłużeniem gospodarki państwowej i podlegały ściśle władzy wodza.

Różnica między faszyzmem a nacjonalizmem jest dosyć prosta. Nie każdy nacjonalizm odznaczał się kultem wodza i nie każdy nacjonalizm jest rasistowski. Historia zna przykłady nacjonalizmu narodowowyzwoleńczego. Faszyzm zwracał się w gospodarce ku korporacjonizmowi i etatyzmowi, podczas gdy inne nacjonalizmy – np. generała Franco – były skłonne trochę liberalizować swoją gospodarkę. O ile etatyzm był liberalną alternatywą w państwie narodowym, o tyle korporacjonizm podporządkowywał całkowicie gospodarkę wodzowi i państwu.

Faszyzm narodził się we Włoszech za czasów Benito Mussoliniego, występował także w Portugalii za czasów Salazara i w Hiszpanii za rządów Francisco Franco. Faszyzm korzystał z idei nacjonalistycznej, gdyż podkreślał charakter i wyjątkowość własnego narodu, ostro sprzeciwiał się mniejszościom narodowym, a zwłaszcza tym, które walczyły o niepodległość. Tak więc nacjonaliści baskijscy w Hiszpanii nie mogli liczyć na wsparcie generała Franco, a wręcz przeciwnie – musieli uważać, by nie stać się ofiarami nacjonalizmu hiszpańskiego w postaci frankizmu.

Nacjonalizm bardzo często – podkreślają jego ideolodzy – jest umiłowaniem narodu, nie jest ideą agresywną, a raczej nurtem, który docenia wartość własnego narodu. Niestety zbyt wiele historycznych przykładów przekreśla możliwość zmiany powszechnie panującej opinii na temat nacjonalizmu, choć nie zawsze prowadzi on do faszyzmu, nie zawsze promuje kult wodza i nie zawsze jest agresywny w stosunku do sąsiadów.