Wojny grecko-perskie - przyczyny, przebieg

Konflikt zbrojny, toczony przez Greków i Persów między 499 r. p.n.e. a 449 r. p.n.e., przeszedł do historii jako wojny perskie. Przyczyną wojen był upadek państwa króla Krezusa w roku 547 p.n.e., podbitego przez Persów (choć inicjatorem konfliktu był żądny sławy Krezus), a sąsiadującego z greckimi koloniami w Azji Mniejszej, w rejonie Jonii.

Władcy Persji nie mogli pozwolić sobie na uszanowanie niezależności tych polis – groziłoby to buntami w innych satrapiach (prowincjach) imperium. Greckie miasta Azji Mniejszej poddały się bez walki, pragnąc utrzymać stosunki handlowe z uzależnionymi od Persji miastami, przede wszystkim w Egipcie.

Jednak namiestnicy królów Persji zbyt brutalnie ingerowali w wewnętrzne sprawy polis. Grecy zbuntowali się i w 499 r. p.n.e. wszczęli powstanie. Walki trwały przez pięć lat i zakończyły się klęską buntowników. Dariusz I, król Persji, postanowił podporządkować sobie całą Grecję, zapobiegając w ten sposób dalszym niepokojom w regionie. Pomoc, jakiej Ateny udzieliły powstańcom w Azji Mniejszej, była dodatkowym pretekstem do napaści.
   
I. wojna perska 492 r. p.n.e. – 490 r. p.n.e.

Rozpoczęła się najazdem Persji na macierzystą Grecję (czyli na Półwysep Peloponeski) i spustoszeniem Cyklad oraz Eretrii. Do decydującej bitwy z siłami ateńskimi doszło pod Maratonem 12 września 490 r. p.n.e. Grecy Miltiadesa rozbili liczniejszą armię perską, którą dowodzili Datis i Artafernes, brat Dariusza I. Greccy hoplici potwierdzili opinię najlepszej piechoty ówczesnego świata.

Należy wspomnieć, iż Spartanie, do których Ateńczycy zwrócili się o pomoc, spóźnili się i nie zdążyli dotrzeć pod Maraton, tłumacząc opóźnienie świętem religijnym, które uniemożliwiło im wcześniejszy wymarsz z polis. Incydent ten zaważył później na stosunkach ateńsko-spartańskich, otwarcie rywalizujących o prymat na Peloponezie.

II. wojna perska 480 r. p.n.e. – 449 r. p.n.e.

Dziesięć lat po klęsce pod Maratonem, król Persji Kserkses, na czele stutysięcznej armii podjął kolejną próbę podbicia Grecji. Do pierwszego starcia doszło w przesmyku Termopile, gdzie ok. 7000 tysięcy wojowników greckich, których trzon stanowiło 300 spartańskich hoplitów, powstrzymało przez trzy dni armię Kserksesa.

Tym samym dali czas innym polis czas na przygotowania oraz, zabijając około 20 000 Persów, zaszczepili w sercach najeźdźców strach. 28 września 480 r. p.n.e. rozegrała się, nieopodal wyspy Salaminy, bitwa morska między flotą perską i ateńską, w której ta druga, wielokrotnie mniej liczna, tryumfowała. Bitwa pod Salaminą uważana jest za jedną z najważniejszych w dziejach. 27 sierpnia 479 r. p.n.e. odbiła się rozstrzygająca bitwa pod Platejami, w której ateńczycy i spartanie rozgromili pozostałości wielkiej armii perskiej.

W ciągu kolejnych lat Grecy przejęli inicjatywę, zdobywając tereny późniejszego Bizancjum. Wspierali też antyperskie powstania w Egipcie, jednak te zostały stłumione. Wreszcie, w 448 r. p.n.e. zawarto pokój w Kallias, kończący II. wojnę perską. Persowie zrzekli się hegemonii w basenie Morza Egejskiego i zwierzchnictwa nad jońskimi polis w Azji Mniejszej.

Wojny Sparty z Persją 399 r. p.n.e. – 394 r. p.n.e.

Po zakończeniu II. wojny perskiej, Spartanie sprzysięgli się z Persami, występując przeciwko Atenom, które skapitulowały w 404 r. p.n.e. W 399 r. p.n.e. dominująca na Peloponezie Sparta zwróciła się przeciw Persom, jednak poniosła klęskę (bitwa morska przy Knidos, 394 r. p.n.e.). Ateny odzyskiwały pozycję lidera na Peloponezie.

III. wojna perska 334 r. p.n.e. – 327 r. p.n.e.
   
Toczyły ją wojska macedońskie, prowadzone przez króla Aleksandra Macedońskiego, dążącego do całkowitego podboju Persji. Armia macedońska po wielkich zwycięstwach w bitwach nad rzeką Granik (334 r. p.n.e.), pod Issos (333 r. p.n.e.) i Gaugamelą (331 r. p.n.e.) doprowadziła do obalenia króla  perskiego Dariusza III i całkowitego zwycięstwa Aleksandra. Młody król podbił Persję, kładąc kres panowaniu dynastii Achemenidów.