George Orwell „Rok 1984” - Jednostka wobec systemu totalitarnego. Opracowanie tematu

„Rok 1984” Georga Orwella przedstawia sytuację człowieka, żyjącego w państwie totalitarnym. Głównym bohaterem powieści jest Winston Smith, urzędnik państwowy w średnim wieku. Ale nie tylko jego losy są obrazem wzajemnych relacji między państwem a jednostką. Każdy bohater jest w jakiś sposób uwikłany w system totalitarny, jakoś musi się do niego odnieść, ponieważ Wielki Brat, uosobienie władzy państwowej, jest wszechobecny.

Jednostka nie ma żadnej prywatności, wszelkie jej działania są monitorowane, oceniane i w razie jakichkolwiek uchybień - karane. Nawet myśli podlegają cenzurze i silnej manipulacji. Każdy ma w domu zamontowany duży ekran, który jest narzędziem propagandy i kontroli. Z ekranu cały czas płyną komunikaty, mające kształtować myśli i postawy. Nie sposób go wyłączyć, można jedynie regulować dźwięk. Monitor jest jednocześnie ogromnym okiem wielkiego brata, rejestrującym zachowanie się mieszkańców. Jednostka jest więc nieustannie obserwowana, nawet we własnym mieszkaniu nie ma prawa do prywatności. Winston Smith ma to szczęście, że ekran nie obejmuje całej powierzchni mieszkania, ma mały kącik, w którym jest niewidoczny. Tam też w tajemnicy spisuje swój pamiętnik.

Pisanie pamiętników jest surowo zakazane i grozi za nie nawet kara śmierci. Indywidualne wspomnienia to niebezpieczna broń, którą jednostka mogłaby wykorzystać przeciwko władzy. Pamięć, jak wszystko, jest dobrem zbiorowym, kształtowanym przez państwo. Historia to tylko zbiór opowieści, zmieniany w zależności od sytuacji politycznej. Fakty nie mają żadnego znaczenia, ważne, by podręczniki sławiły władzę i jej aktualnych sojuszników, kosztem aktualnych wrogów. Wszystko jest więc dziełem propagandy.

Jednostka nie ma prawa do własnych uczuć ani myśli. Podczas „Dwóch minut  nienawiści” wszyscy mają obowiązek wyrażać swoją nienawiść do Godsteina, uznanego za wroga systemu. Uczucie to jest wymuszane tak samo jak miłość i zaufanie do Wielkiego Brata. Odstępstwo od tej jednomyślności jest określane mianem „myślozbrodni”. Jednostka nie ma prawa do odrobiny indywidualizmu, wszyscy mają myśleć i czuć to samo, zgodnie z dyktaturą Wielkiego Brata. Istnieje nawet specjalna Policja Myśli, odpowiedzialna za tropienie tego rodzaju zbrodni.

Orwell ukazuje różne postawy ludzi wobec takiego zniewolenia. Główny bohater nie może się z nim pogodzić. Zdaje sobie sprawę, co mu grozi za buntownicze myśli, jednak nie może się ich pozbyć. Siedząc nad swoim pamiętnikiem, z przerażeniem zauważa, że zapisał „Precz z Wielkim Bratem”. W czasie „Dwóch minut nienawiści” także myśli o Wielkim Bracie, Partii i Policji Myśli. Winston czuje potrzebę wyrażenia swojego buntu, dlatego chce dołączyć do opozycyjnego Braterstwa. Przejawem jego sprzeciwu jest też zakazany romans z Julią. Ale jego bunt z góry skazany jest na klęskę. Partia jest zbyt potężnym aparatem, by jednostka mogła jej zaszkodzić. Skromny urzędnik niczego nie może ukryć przed wszechobecnym Wielkim Bratem. Smith jest śledzony i kontrolowany, w końcu zostaje zdradzony i zniszczony przez bezlitosny system.

Zbuntowana jest także Julia, choć jej motywy są nieco inne. Dziewczyna pragnie wolności i zabawy, a system ją ogranicza. Partia wymaga od niej obowiązkowości i pracy, nie pozwalając na swobodną zabawę. Dlatego ta urzędniczka departamentu Literatury wdaje się w liczne romanse, one są przejawem jej niezgody na rzeczywistość. Dzięki nim sprzeciwia się Partii, która niszczy wszelkie przejawy miłości, oprócz miłości do Wielkiego Brata. Oczywiście Julia musi utrzymywać te romanse w tajemnicy, by nie zniszczyć swego wizerunku idealnej działaczki Ligi Aseksualnej. Julia robi, co może, by złamać zasady i nie dać się przyłapać. Spotkanie z Winstonem jest bodźcem do podjęcia otwartej walki. Niestety ona także musi ponieść klęskę.

Inną postawę przyjmuje piastujący wysoki urząd w Partii Wewnętrznej, O’Brien. On akceptuje system władzy, w jakim przyszło mu żyć, co więcej popiera go i angażuje się w jego działania. O’Brien jest współtwórcą tej totalitarnej rzeczywistości. Jego osobowość jest złożona. Niewątpliwie jest człowiekiem inteligentnym, pozornie uprzejmym i kulturalnym, a jednocześnie okrutnym i bezwzględnym.

Orwell daje tez przykład fanatyka. Wielkim zwolennikiem Partii jest Tom Parsom, sąsiad Smitha. Kiedy jego własna córka donosi na niego, iż przez sen wykrzyczał „Nienawidzę Wielkiego Brata”, jest z niej dumy, że jest czujna i oddana władzy. Sam zaś z pokorą znosi swoja karę, uważając, że słusznie mu się należy.