Goethe „Faust” - geneza dramatu

„Faust” to monumentalne dzieło wybitnego niemieckiego poety epoki romantyzmu, Johanna Wolfganga Goethego. Twórca pracował nad dramatem przez okres kilkudziesięciu lat, co pewien czas porzucając tworzenie „Fausta”. Początki pracy datują się na rok 1773. Goethe wrócił do prac nad dramatem dwadzieścia lat później, a część pierwsza ukazała się w 1808 roku. W 1828 poeta zaczął pisać drugą część swego dramatu i poświęcił się temu zajęciu aż do śmierci. Goethe zastrzegł, że druga część „Fausta” może ukazać się drukiem dopiero po jego śmierci. Ostatecznie obie części dramatu wyszły w 1833 roku.

Historia uczonego, który zaprzedaje duszę diabłu, by poznać sens życia, oparta jest na biografii prawdziwego doktora Johanna Georga Fausta. Był to renesansowy alchemik i astrolog, zajmujący się poszukiwaniem formuły, pozwalającej na produkowanie na przykład złota. Faust przebywał w kilku europejskich stolicach, był między innymi w Krakowie, gdzie prowadził swoje eksperymenty na Uniwersytecie Jagiellońskim. Do legendy przeszedł jako bohater książki „Historia doktora Johanna Fausta, słynnego czarnoksiężnika i mistrza czarnej magii” napisanej w 1587 roku, a więc prawie pięćdziesiąt lat po jego śmierci. W książce Faust zawiera przymierze z diabłem, by zdobyć kobietę, która mu się podoba. Diabeł okazuje się sprytniejszy od Fausta i zabiera jego duszę do piekła.

Goethe poznał dzieje Fausta bywając w lipskiej gospodzie „Piwnica Auerbacha”, skąd Faust miał ponoć uciec wyjeżdżając na beczce, oczywiście przy pomocy służącego mu diabła. Wielki niemiecki poeta romantyczny rozwinął i wzbogacił legendę alchemika. W jego utworze Faust jest zgorzkniałym starym człowiekiem, który mimo swej uczoności i mądrości, nie zgłębił sensu życia i istnienia ludzkiego. Pojawienie się Mefistofelesa to dla Fausta wybawienie. Diabeł i jego wszechmoc stwarza szansę na przeżycie wszystkiego jeszcze raz, na dalsze eksperymenty, na zgłębienie istoty życia, Boga, filozofii. Faust będzie musiał oddać swoją duszę, kiedy w zachwycie wypowie słowa: „Trwaj chwilo, jesteś piękna”.

Dzieło Goethego porusza zagadnienia istotne dla romantyzmu – wolność jednostki, zmaganie się z siłami nadprzyrodzonymi i swoimi ograniczeniami, stwarzanie siebie i innych, jak na przykład homunkulusa, którego Faust powołuje do życia. Jednocześnie dramat roztrząsa zagadnienia filozoficzne, stawia pytania o istnienie Boga i sens wiary. Goethe zastanawia się nad różnymi kolejami ludzkich losów, wypróbowując Fausta we wszystkich z nich. Poeta każe mu być władcą, zakochanym, artystą i naukowcem.

Ostatnia scena utworu, kiedy Faust umiera, a dzięki podstępowi jego dusza, zamiast do piekła, idzie do nieba, ma wymowę symboliczną. Dopóki człowiek wierzy i ma cel w życiu, wybrnąć można nawet z najgorszej, beznadziejnej sytuacji.