Diderot „Kubuś Fatalista i jego pan” jako powiastka filozoficzna - cechy

Powiastką filozoficzną nazywamy utwór pisany prozą, który zawiera przesłanie moralistyczne lub jakiś rodzaj napomnienia. Często obrazuje on pewną ideę filozoficzną, czy światopoglądową, propagując wzorce z nią związane.

Powiastka filozoficzna nie jest jednak gatunkiem „ciężkim”, jest pisana tak, aby ucząc, bawiła. Innymi słowy przemyca istotne z punktu widzenia ideowego treści, robi to jednak w formie lekkiej i przyjemnej. Fabuła jest najczęściej barwna, jako że ten gatunek literacki czerpie inspirację z romansu awanturniczego lub powieści egzotycznej.

Bohaterowie to wyraziste osobowości, niejednokrotnie ilustrujące konkretne idee. Wypowiadają się w sposób humorystyczny, czasem ironiczny. Przedstawieni są żartobliwie i z dystansem.

„Kubuś Fatalista i jego pan” jest jedną ze sztandarowych powiastek filozoficznych doby oświecenia, napisaną przez Denisa Diderota, który oprócz pisarstwa, zajmował się także filozofią oraz sztuką.

Często zdarzało się, iż powiastki pisane były przez autorów zajmujących się nie tylko literaturą, ale także myślą społeczną – w lekkiej i zabawnej formie mogli oni większemu gronu czytelników przedstawić własny światopogląd, czy koncepcję moralną.

Nie możemy zaprzeczyć, iż „Kubuś Fatalista…” należy do utworów komicznych i epatujących ironią. Zabawne przygody Kubusia, wiernego sługi swojego pana, zwierają dużą dozę nie tylko humoru, ale także mądrości. Historie amorów, poszukiwania skradzionych dóbr, nie tylko bawią, ale także wiele mówią o rozterkach egzystencjalnych, charakterystycznych dla epoki pozytywizmu.

Jednak wbrew ustalonemu porządkowi, to nie pan jest tutaj główną postacią utworu. Nie bez przyczyny, już w tytule powiastki na pierwszy plan wysunięty został Kubuś, do którego pan jest niejako „przypisany”. To sługa snuje refleksje na temat roli miłości w życiu człowieka, przemijania, przeznaczenia.

Wierzy on, iż wszystko, co nam się przydarza, zostało już zapisane i żadne nasze działanie nie jest w stanie zmienić przeznaczenia. Postawa ta sprawia, że Kubuś ze stoickim spokojem podchodzi do przydarzających mu się przygód i wierzy, że nawet te najgorsze doświadczenia czegoś nas uczą, mają jakiś cel.

Jest przy tym Kubuś o wiele inteligentniejszy i sprytniejszy od swego pana. Cechuje się żywym umysłem oraz zaradnością. Diderot chciał w ten sposób pokazać, iż to nie urodzenie decyduje o prawdziwej wartości człowieka, ale jego cechy charakteru. Mimo iż Kubuś jest niższy stanem od swojego pana, to do niego czujemy większa sympatię.

Owa powiastka filozoficzna nie ma ustalonych granic formalnych. Składa się z dialogów poprzecinanych wtrąceniami narratora. Niektóre historie nie są dokończone, wątek urywa się w połowie, przechodzi w inną opowieść lub jest modyfikowany.

Na próżno szukać będziemy spójności w tej powiastce filozoficznej. Nie jest bowiem jej celem prowadzenie jasnej, klarownej fabuły, ale wywołanie w czytelniku zadumy nad myślami płynącymi ze swobodnych dialogów obu mężczyzn. Jedynym elementem łączącym, są spory pana i sługi.

„Kubuś Fatalista i jego pan” to klasyka oświeceniowej dydaktyki, podana we wdzięcznej formie powiastki. Czytelnik nie ma wrażenia indoktrynacji, a jedynie podąża za myślą filozofujących bohaterów zgadzając się z nimi lub polemizując.