Franciszek Karpiński - dzieła, wiersze, utwory. Ogólne opracowanie twórczości Franciszka Karpińskiego

Franciszek Karpiński jest jednym z najbardziej znanych twórców doby sentymentalizmu. Sentymentalizm trwał od końca wieku XVIII do początków XIX, dlatego przyjmuje się go nazywać epoką między oświeceniem i romantyzmem. Sentymentalizm istotnie zawiera cechy z obu tych okresów, dlatego oprócz oświeceniowego nakierowania na poznanie, intelekt oraz racjonalność – dowartościowuje uczucia oraz emocje.

Człowiek sentymentalny kocha przyrodę, ucieka od wielkomiejskiego zgiełku, a nad wszystkie uczucia przedkłada miłość, która często jest uczuciem platonicznym. Silnie zaznaczone są emocje: od melancholii i smutku po radość i euforię. Sentymentalizm korzysta z folkloru odwołując się do śpiewów, baśni i legend ludowych.

Sam termin powstał dzięki tytułowi dzieła Laurence’a Sterne’a „Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy”. Głównym przedstawicielem nurtu był Jan Jakub Rousseau propagujący m.in. pogląd o wyższości wychowania w naturze, nie poprzez dobra cywilizacji.

Franciszek Karpiński w młodości doskonalił się pod względem rozmaitych nauk, studiował we Lwowie oraz Wiedniu, zdobywał kolejne tytuły naukowe, aż w końcu został opiekunem biblioteki Czartoryskich, co było niemałym zaszczytem. Pracował także jako guwerner na dworach magnackich, był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk, brał także udział w słynnych obiadach czwartkowych.

Karpiński jest najbardziej znany ze swojej sielanki „Laura i Filon” opowiadającej o tajemnym spotkaniu dwojga młodych kochanków. Jest to dialog zakochanej pary w formie tradycyjnej sielanki sentymentalnej. Występują elementy natury,  romantycznego krajobrazu oraz tkliwych rozmów przeplatanych uczuciami melancholii oraz zazdrości. Pojawia się krajobraz idealny, ze światłem księżyca, wysokimi drzewami, kwiatami i wiankami.

Artysta często podejmuje tematykę miłosną w swoich utworach. Jest nazywany nawet „poetą serca”, piewcą „Justyny”, której poświęcał swoje liczne wiersze. Wiemy, iż nie było żadnej Justyny, ale aż trzy wybranki serca zasłużyły na ten pseudonim w utworach poety. Były to większe lub mniejsze miłości artysty, które pojawiały się na różnych etapach jego życia.

Poświęcił im dużą liczbę swoich wierszy, np. „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”. W tym wierszu także odwołuje się do tematyki przyrodniczej, wyszczególnia kwiaty, zboża oraz inne rośliny. W krąg tej tematyki wpisuje się ukochana, porównywana do ptaszka czy słońca – te pieszczotliwe określenia wyrażają stosunek emocjonalny podmiotu do ukochanej.

Jednak Franciszek Karpiński jest znany nie tylko z sentymentalnych wierszy miłosnych. Pisał także elegie, dumy, wiersze patriotyczne, np. „Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta” czy „Pieśń dziada Sokalskiego”. Pisał także komedie, tragedie, rozprawy oraz autobiografię. Tłumaczył również „Psałterz Dawida” oraz „Ogrody” Delille’a.

Jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę, że liczne pieśni religijne do dzisiaj śpiewane w kościele, są autorstwa Franciszka Karpińskiego. Najsłynniejszą z nich jest popularna kolęda „Bóg się rodzi, moc truchleje”, która oryginalnie nosiła tytuł „Pieśń o narodzeniu Pańskim”. Jest to majstersztyk kompozycyjny oparty na misternych antytezach i oksymoronach. Przypomina lirykę barokową obfitującą w tego rodzaju środki poetyckie. Rzeczywiście, pierwsza zwrotka zbudowana z owych środków poetyckich szokuje i zarazem każe zastanowić się nad fenomenem nieskończonego i niepoznawalnego Boga. Ma ona regularny charakter zarówno pod względem wersyfikacyjnym, jak i rymowym, co sprawia, że melodia łatwo się dopasowuje do wersów. Pieśń opowiada o tajemnicy narodzenia Pańskiego oraz Odkupienia. Posiada także wydźwięk patriotyczny, kiedy zbiorowy podmiot liryczny prosi o opiekę nad ojczyzną.

Franciszek Karpiński nie jest najpopularniejszym pisarzem polskim, można nawet powiedzieć, że jest on niedoceniany. A szkoda, bo jego twórczość jest naprawdę ciekawa i dopracowana, intrygująca i kunsztowna.