Jan Chryzostom Pasek „Bitwa z Moskwą” - interpretacja fragmentu „Pamiętników” Paska

„Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska są bardzo wartościowym źródłem wiedzy o życiu prowadzonym w XVI w. na terenach Rzeczpospolitej. Podzielone zostały one na dwie części  – tę opowiadającą o działaniach wojennych oraz – drugą – traktującą o statecznym życiu ziemiańskim. Jak nie trudno się domyśleć, fragment o bitwie z Moskwą należy do pierwszej z nich. Przyjrzyjmy się więc dokładnie relacji uczestnika walk, które miały miejsce w 1660 r.

Sytuacja była naprawdę trudna. Naprzeciw 40-tysięcznej armii moskiewskiej stanęło jedynie 15000 żołnierzy z Polski i Litwy. Nastroje w obozie były jednak dobre, wiązało się to przede wszystkim z pozytywną wróżbą, mianowicie – zabici w pierwszych starciach padli głowami w stronę nieprzyjaciela. Doświadczeni żołnierze uznali to za dobry znak. Najpewniej nie miało to żadnego wpływu na dalszy przebieg bitwy, ale pozwalało utrzymać dobre morale i wiarę we własne siły wojska. Wiara w takie przesądy ukazuje zabobonność szlachty, chociaż każde pole bitwy rządzi się własnymi zasadami.

We fragmencie poświęconym bitwie z Rosją przedstawione zostały także realia życia w obozie wojskowym. Żołnierze nie stronili od używek, a upijali się do tego stopnia, że padali tam, gdzie stali. Stan upojenia alkoholowego sprzyjał awanturom i niegodnym zachowaniom. Dowodem tego może być użycie ciała rosyjskiego żołnierza jako poduszki przez Paska i jego towarzysza. Jednakże najbardziej sporną kwestią między walczącymi był podział dóbr zdobytych na przeciwniku. Każdemu zależało na tym, żeby jak najwięcej zagarnąć dla siebie.

Sam Jan Chryzostom Pasek została przedstawiony jako ktoś odważny i szlachetny. Opis jego starcia z rosyjskim żołnierzem, który ostatecznie został przez niego pokonany, ukazuje nie tylko dzielność, twardość i poświęcenie Paska, ale także jego miłosierne oblicze. W końcu darował on życie młodemu chłopcu, który błagał go, trzymając w rękach krzyż. Możemy dodać, że pozostawienie go na tym świecie zostało okupione dobrami zgarniętymi przez autora „Pamiętników”.

Fragment „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska poświęcony walce Polaków z Rosjanami jest nie tylko wiernym oddaniem realiów życia na froncie. Autor koncentruje się na swojej osobie, eksponując własne dokonania. Można byłoby uznać to za jak najbardziej naturalne, ale biorąc pod uwagę fakt, że Pasek był człowiekiem niezwykle porywczym, skazywanym wielokrotnie na banicję i infamię, możemy przypuszczać, że dopuścił się idealizacji własnej postaci. Oczywiście trzeba dodać, że przedstawił także swoją chciwość, ale było to zjawisko bardzo powszechne, więc ciężko uznawać je za szczególnie gorszące. Autor pokazuje także wielkiego ducha szlachty, przedstawia ją jako grupę odważną, dzielną i niezłomną. Wszak nawet kiedy przewaga wroga wydawała się miażdżąca, żołnierze nie tracili nadziei na pozytywne rozstrzygnięcie kolejnych bitew.