Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” - Inwokacja - analiza i interpretacja

Inwokacja to rozbudowana apostrofa o wzniosłym charakterze. Zgodnie z antyczną tradycją inwokacja rozpoczyna epopeję, stanowiąc jednocześnie prośbę o natchnienie oraz określenie zasadniczego tematu dzieła. W „Panu Tadeuszu” inwokacja skierowana jest do Litwy, kraju lat dziecinnych. Mickiewicz przywołuje w swym eposie obraz dawnej Litwy, zapamiętanej z dziecięcych lat: „Dziś piękność twą w całej ozdobie/ Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”. Maluje ją w idyllicznych barwach. Z drobiazgowością i czułością przedstawia litewski krajobraz. Już w samej inwokacji pojawiają się obrazy pól i lasów, w dalszej części dzieła poeta przedstawia też dawną obyczajowość, tradycje, społeczeństwo, historię swej ojczyzny i jej nadzieje na przyszłość.

W pierwszych wersach Mickiewicz porównuje Litwę do zdrowia. Jest to wyraźne odwołanie się do twórczości Jana Kochanowskiego („Szlachetne zdrowie,/ Nikt się nie dowie,/ Jako smakujesz,/ Aż się zepsujesz”). Z ojczyzną jest podobnie – nie doceniamy jej, dopóki nie poniesiemy straty. Mickiewicz pisze swe dzieło na emigracji, dominującym uczuciem jest tu tęsknota. Tylko pamięć pozwala mu wracać na Litwę. Odwołanie do Kochanowskiego stanowi też podkreśleniem związków z tradycją; Kochanowski był wszak pierwszym poetą dużego formatu, piszącym w ojczystym języku.

Zgodnie z tradycją w inwokacji autor zwracał się do jakiegoś bóstwa, muzy z prośbą o natchnienie, które pomoże mu przedstawić doniosłe zdarzenia. Mickiewicz kieruje słowa modlitwy do Matki Boskiej. Nie jest to jednak typowa prośba o natchnienie, a raczej modlitwa o wsparcie pamięci i ukojenie smutku: „Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną/ Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych/ Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych”. Postać Matki Boskiej ma tutaj szerokie konotacje, z jednej strony poeta powołuje się na powszechny w Polsce kult maryjny, cechę charakterystyczną dla naszej religijności. Z drugiej – wprowadza wątek osobisty, przywołując zdarzenie ze swego dzieciństwa. Badacze potwierdzają ów fakt w biografii wieszcza. Jako dziecko był on ciężko chory, wówczas rodzice polecali go opiece Matki Boskiej. Mickiewicz wyzdrowiał i, jak sądził, zawdzięczał to cudownej interwencji Maryi. Wracając do kraju lat dziecinnych, wraca też do tego zdarzenia.

Inwokacja stanowi otwarcie całego utworu, można w niej odnaleźć wzmianki dotyczące genezy powstania dzieła, osoby autora oraz zapowiedź poruszanych wątków. Mickiewicz określa swoją sytuację Polaka na obczyźnie, tęskniącego do ojczyzny. „Pan Tadeusz” jest więc wspomnieniem minionych czasów. Nuta nostalgii nieustannie przewija się w treści utworu. Podobnie jak zachwyt nad rodzimym litewskim krajobrazem. Autor przywołuje zapamiętane obrazy, nazywa rośliny, które widział, ubierając je w poetyckie określenia. Wszystko to czyni z ogromną dozą czułości. Krajobraz jest przyjazny, ciepły, łagodny.

Inwokacja, jak i cały utwór, została napisana wierszem sylabotonicznym, każdy wers składa się z trzynastu sylab, z regularną średniówką po siódmej sylabie. Taki regularny wiersz to poniekąd odpowiednik greckiego heksametru, jakim posługiwał się Homer. Długie wersy ułatwiają prowadzenie narracji i rozwijanie partii opisowych. Poemat epicki to forma zawierająca liczne dygresje i epizody. Takie odejście od tematu stanowi w inwokacji przywołanie cudownego zdarzenia z dzieciństwa. Apostrofa do Matki Boskiej jest bardzo rozbudowana i stanowi odrębny epizod.