Antoni Czechow „Wiśniowy sad” - problematyka dramatu

W „Wiśniowym sadzie” Czechow zawarł obraz społeczeństwa rosyjskiego przełomu wieków, a konkretnie przeciwstawił sobie: 1) bohaterów hołdujących starym porządkom, czyli bogatych ziemian, osoby dojrzałe, nie dostrzegające i nie chcące dostrzegać przemian, jakie nastają w kraju oraz 2) bohaterów młodego pokolenia, z radością te przemiany przyjmujących i gotowych zrobić wszystko, by stworzyć lepszą przyszłość dla siebie, swoich bliskich, a może i dla państwa. Ta opozycja oraz przedstawiona przez Czechowa mentalność społeczeństwa rosyjskiego stanowią główny szkielet utworu, na którym opierają się dialogi i działania poszczególnych postaci.

Sytuacja, w jakiej zostaje postawiona Raniewska (posiadłość wraz z, legendarnym już, wiśniowym sadem ma zostać sprzedana za długi, w jakie popadła właścicielka), stwarza możliwość otwarcia się na przyszłościowe rozwiązania, uwolnienie się od minionych wydarzeń i rozpoczęcie nowego życia. Problem polega jednak na tym, że bohaterka wcale tego nie chce, woli żyć przeszłością i wracać do własnych wspomnień, co pozwala jej na oderwanie od przykrej rzeczywistości. Nie potrafi również pogodzić się z tym, że nastają trudne czasy dla niej i jej rodziny, że należy zacząć oszczędzać, by poradzić sobie z problemami, ciągle jest rozrzutna i nie ma w niej racjonalnego i bardziej ostrożnego podejścia do nowej sytuacji.

Podobne podejście przedstawia brat Raniewskiej, Leonid Gajew, z tym, że on stara się przynajmniej podjąć jakiekolwiek kroki, by uratować ukochany dom, w którym spędzili z siostrą całe swoje życie. W rezultacie jednak oboje poddają się zwątpieniu i nie chcą przyjąć do wiadomości najlepszego rozwiązania, jakie podsuwa im Łopachin (mowa o utworzeniu letnisk dla turystów na terenie wiśniowego sadu). Nadmierne przywiązanie emocjonalne do przeszłości nie pozwala tej dwójce podjąć radykalnych kroków i wpędza ich w marazm, który wykorzystuje Łopachin i wykupuje posiadłość.

Kolejny problem stanowi nie tylko przeszłość Raniewskiej, ale i jej teraźniejszość. Jak się dowiadujemy z rozmów, po wyjeździe z Rosji Raniewska zaangażowała się w toksyczny związek z człowiekiem, który ją okradł i który nie pozwala jej uwolnić się od siebie. Prawdopodobnie w dużym stopniu przyczynił się do bankructwa kobiety, jednak ona twierdzi, że nic nie może poradzić na to, iż go kocha i pewnym jest, że gdy tylko wyjedzie ponownie do Paryża, wróci do niego. Jest to pułapka i pętla, która daje czytelnikowi (i widzowi) przekonanie, że szczęśliwa przyszłość, w jaką wierzy Ania, córka Raniewskiej, stoi pod znakiem zapytania i że ta młoda dziewczyna będzie musiała ciężko pracować nad tym, by zapewnić byt sobie i swojej matce, co solennie obiecuje na końcu utworu.

Czechow ukazuje nam więc obraz, w którym zahamowania związane z kurczowym przywiązaniem do starych bądź złych nawyków, zostają skontrastowane z działaniami niosącymi nadzieję na lepszą przyszłość, ale także – racjonalnym podejściem do całej sytuacji, jakie dostrzegamy nie tylko u Ani, ale także u Łopachina, doskonale wiedzącego, jakie kroki należy podjąć, by nie stracić majątku, a nawet jeszcze oczekiwać, że zacznie przynosić zyski. Życiowy błąd Raniewskiej i jej brata stanowi polega na tym, iż nie mają oni w sobie na tyle siły, determinacji, by podjąć te kroki. Co więcej – uważają je za niestosowne i, jak to określają, zbyt „pospolite”. Życie w przekonaniu o ciągłym podziale społecznym, o wyższości nad innymi, kończy się więc dla nich tragicznie, ponieważ ktoś z „niższej klasy” zagarnia i posiadłości, i dumę, jaką jest wiśniowy sad.

Autor w doskonały sposób przedstawia siły napędowe działań i pobudki kierujące każdą z postaci, ukazując różnorodność bohaterów, a przy okazji nieco satyrycznie (o czym sam mówi w odniesieniu do swego dzieła) przedstawia przełomowe dla społeczeństwa wydarzenia związane z państwem rosyjskim. Sięgając po „Wiśniowy sad”, dostajemy więc odrobinę przerysowaną, jednak realistyczną w swej istocie, historię bogatej ziemiańskiej rodziny, która musi zmierzyć się z tym, iż nastają zupełnie inne czasy, nie tylko dla Rosji, ale i reszty krajów Europy i całego świata.