Motyw dziecka w literaturze - Motyw sieroty w literaturze. Opracowanie

Dzieci pozbawione rodziców to dzieci szczególnie narażone na przeciwności losu. Rodzice dają poczucie bezpieczeństwa, są naturalnymi obrońcami dzieci. Dlatego motyw sieroctwa często pojawia się w bajkach. Sieroty to dzieci zasługujące na współczucie, mające trudniejszy start w dorosłe życie. Problem ten pojawia się także często w literaturze o charakterze społecznym. Dobrze zorganizowane społeczeństwo powinno zapewnić wszystkim dzieciom godne warunki życia, jeśli tak się nie dzieje, system opieki wymaga naprawy.

W literaturze dla dzieci często spotykamy bohaterów, których los pozbawił rodziców. Takie dzieci skazane są na własne siły. Postać złej macochy jest wręcz archetypiczna. Dość typową kreację sieroty mamy w baśni napisanej przez Marię Konopnicką. Sierotka Marysia to nieszczęśliwa dziewczynka, której umiera matka. Dziecko pozbawione rodziny i własnego domu doznaje wielu krzywd od obcych ludzi, ale też wiele dobrego od królowej Tatry i krasnoludków. Dobroć i uczciwość dziewczynki zostają nagrodzone i w końcu odnajduje prawdziwy dom, w którym jest kochana i potrzebna.

W książeczce „Sierotka Marysa i siedmiu krasnoludków” pojawiają się pewne wątki problematyki społecznej, które w pełni rozwinęła Konopnicka w nowelach. Nowele pozytywistyczne to często wzruszające obrazki ludzkiej krzywdy wynikające ze społecznej niesprawiedliwości. „Nasza szkapa” to utwór przedstawiający przede wszystkim nędzę, skrajne ubóstwo, które skazuje dzieci na ciągły głód. Ale pojawia się tu także motyw sieroctwa. Najpierw choroba matki zmusza dzieci do rozstania się z ukochanym koniem; po stracie ukochanego konia cierpią, jakby utraciły członka rodziny. To dlatego pogrzeb matki staje się wydarzeniem niemal radosnym – zamiast w żałobie postępować za trumną, chłopcy wesoło kroczą obok ukochanego konia. W skrajnej biedzie zostają zachwiane naturalne reakcje. Także relacje rodzinne zostają zaburzone.

Zupełnie inaczej ukazała Konopnicka los sieroty w „Mendlu Gdańskim”. Jakub Gdański jest wychowywany przez swego dziadka. Jednak to nie brak rodziców ma zasadniczy wpływ na jego dorastanie, ale przynależność religijna. Jako Żyd czuje się nieustannie zagrożony w nastawionym antysemicko mieście.

Ważną postacią dla przedstawianego motywu jest Król Maciuś Pierwszy. Dziecko, które w wieku jedenastu lat traci ojca i jako sierota musi objąć po nim tron. Jego sytuacja jest o tyle trudna, że nikt nie może mu zastąpić ojca, on sam musi zająć jego miejsce. Co więcej, jako król staje się odpowiedzialny za wszystkich poddanych. Pozbawiony rodzicielskiej opieki, zbyt wcześnie skazany na własne siły, mały król nie radzi sobie z zawiłościami polityki i fałszywymi doradcami. Opuszczony przez rodziców, a potem przez poddanych, Maciuś pozostaje zupełnie sam na bezludnej wyspie.

Motyw sieroctwa często łączy się z problematyką rodzinną. Tak jest na przykład w „Panu Tadeuszu”. Tytułowy bohater w dzieciństwie traci matkę, nie zna także swojego ojca, który jego opiekę powierza swemu bratu. Tadeusz wychowywany przez Sędziego nie odczuwa jednak negatywnych skutków bycia sierotą. Jego rodzina, choć niepełna, spełnia swoje funkcje. Być może dlatego, że w czasach powstań zjawisko to było bardziej powszechne, a sieroty, szczególnie po bohaterach, otaczano opieką. Sierotą jest także Zosia. Małżeństwo Tadeusza i Zosi jest nie tylko zakończeniem rodowego konfliktu, ale także początkiem nowej rodziny.

Inaczej przedstawia się sieroctwo Konrada Wallenroda. Chłopiec zostaje w dzieciństwie porwany przez Krzyżaków. Zostaje oderwany nie tylko od rodziców, ale też od ojczyzny. Wychowywany w zakonie nie czuje się samotny, w pewnym sensie zdobywa nową rodzinę. A jednak nie zapomina o korzeniach, a pieśni Wajdeloty uświadamia mu, kim jest naprawdę. Sieroctwo Waltera Alfa ma wymiar nie tylko rodzinny, ale też narodowy.