Stanisław Lem - twórczość. Ogólna charakterystyka

Stanisław Lem urodził się 12 września 1921 roku we Lwowie. W 1939 roku zdał maturę, a w 1940 roku rozpoczął studia medyczne, przerwane przez II wojnę światową. Edukację skończył już po wojnie, na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie zamieszkał.

W 1946 roku opublikował w wydawanym w Katowicach tygodniku „Nowy Świat Przygód” swoją pierwszą, pisaną podczas wojny nowelę pt.: Człowiek z Marsa”. Jego pierwszą książką, która wydana została w 1951 roku byli „Astronauci”. Od tego czasu publikuje coraz więcej utworów pisanych w nurcie fantastyki naukowej. Szybko staje się najwybitniejszym polskim twórcą tego nurtu.

Zdobywa też międzynarodowy rozgłos, a jego powieści tłumaczone są na ponad 40 języków. Dzięki temu w 1970 roku otrzymał nagrodę Ministra Spraw Zagranicznych za popularyzację polskiej kultury za granicą. W dwa lata później został członkiem Komisji Polskiej Akademii Nauk, a w 1973 roku honorowym członkiem amerykańskiego stowarzyszenia Science Fiction Writers of America i otrzymał nagrodę Ministra Kultury.

W latach osiemdziesiątych, po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego wyjechał z kraju i osiedlił się w Wiedniu. Do ojczyzny wrócił w 1988 roku. W 1996 roku został uhonorowany Orderem Orła Białego. W latach dziewięćdziesiątych otrzymał też tytuł honoris causa wielu polskich uczelni oraz został honorowym obywatelem Krakowa. Zmarł 27 marca 2006 roku.

Począwszy od lat pięćdziesiątych nieprzerwanie publikował. Jego najsłynniejsze powieści to „Solaris” z 1961 roku, „Cyberiada” opublikowana w 1965 roku, „Wysoki zamek” wydany rok później, „Opowieści o pilocie Pirxie” z 1968 roku. Ostatnim dziełęm jego autorstwa była wydana już po śmierci autora w 2006 roku „Rasa drapieżców”.

Jego dzieła były wielokrotnie przenoszone na duży ekran. Warto tu wspomnieć choćby dwie ekranizacje „Solaris” w reżyserii A. Tarkowskiego oraz S. Soderbergh’a.

W swojej twórczości Lem interesował się przede wszystkim nauką, możliwościami, jakie niesie i jej przyszłością. Zajmował się głównie problemem człowieka w kontekście jego możliwości poznawczych. Konfrontował w swoich utworach rozum ludzki i świat materii. Wprowadzał jednak także elementy z zakresu etyki, moralności oraz erotyki. Jego twórczości od początku towarzyszy pytanie o istotę tego, co ludzkie.

W pierwszych swoich utworach, pochodzących z lat pięćdziesiątych i początku sześćdziesiątych, zajmuje się głównie problemem postępu cywilizacyjnego oraz wszystkimi ułatwieniami i zagrożeniami, jakie za nim idą. Stopniowo to właśnie obawy spowodowane tymi zagrożeniami wysuwały się na plan pierwszy - Lem często sięgał do motywu człowieka zagrożonego przez siły, które sam wyzwolił. Pojawiał się on w utworach stylizowanych na różne gatunki literackie, jak choćby powiastka filozoficzna, bajka, epos rycerski.

Lem w swojej twórczości zastanawia się na bytem człowieka w nowej sytuacji związanej z rozwojem technologicznym. Zwraca uwagę na to, że postęp cywilizacyjny może zagrażać tradycyjnym wartościom humanistycznym. Autor zadaje pytanie także o granice możliwości człowieka i odpowiada na nie, dochodząc do wniosku, że funkcjonowanie ludzi w różnych rzeczywistościach nie jest możliwe - zagrażałoby to ludzkiej tożsamości. Ludzkość jest samotna i w samotności tworzy swój świat - takie przesłanie przekazał nam autor w swoich powieściach „Solaris” czy „Głos Pana”.

Obok powieści i nowel Lem sięgał także do gatunków dyskursywnych. Publikuje m.in. „Dialogi” i „Summmę technologiae”, w których porusza zagadnienia granicy możliwości ludzkiego poznania, związkach miedzy rozwojem cywilizacji a biologiczną ewolucją oraz o zagrożeniach kulturowych i etycznych związanych z rozwojem nauki i techniki.

Z całej twórczości Stanisława Lema wynika jednak konkluzja, ze cokolwiek robiłby, tworzyłby człowiek, jakiekolwiek granice osiągnęłoby jego poznanie to on sam, człowiek właśnie, jest najważniejszy . To natura ludzka, duchowość człowieka pozostaną ideałem.