Maria Dąbrowska „Noce i dnie” - opracowanie, interpretacja powieści

Imponująca swymi rozmiarami powieść Dąbrowskiej pt.: „Noce i dnie” jest sagą rodzinną, obejmującą fabułą lata 1863-1914. Akcja rozpoczyna się w momencie ślubu głównej bohaterki – Barbary, kończy się zaś jej ucieczką z bombardowanego w czasie wybuchu I wojny światowej Kalińca. Obecne są w powieści również liczne retrospekcje, zaburzające jej linearną budowę i dające wgląd we wcześniejsze wydarzenia, często skoncentrowane wokół uczuciowego i emocjonalnego życia Barbary.

Powieść osadzona jest w różnego rodzaju scenerii, ukazując losy przedstawionych bohaterów na tle realiów wiejskich i miejskich, w rzeczywistości rodzinnej i narodowej, postawionych wobec wydarzeń historycznych, jak i ich niewielkich, prywatnych wzlotów i upadków.

„Noce i dnie” to tzw. powieść-rzeka. Opisuje dzieje kilku pokoleń rodzin Niechciców i Ostrzeńskich na przestrzeni wielu lat, dostarczając bardzo interesującej galerii charakterów ludzkich. Saga rodzinna była w czasach współczesnych autorce bardzo popularna – do napisania „Nocy i dni” zainspirowały Dąbrowską takie dzieła jak – na przykład – „Buddenbrookowie” Tomasza Manna.

Losy bohaterów zostały umiejętnie wplecione w realia rzeczywistych wydarzeń historycznych, które stanowią pewnego rodzaju tło dla perypetii postaci. Autorka przedstawia również przemiany społeczne, które odciskają swe piętno na życiu ówczesnych ludzi. Wielość bohaterów, pochodzących z wszystkich możliwych warstw społecznych, daje nam przekrój polskiego społeczeństwa. „Noce i dnie” to jeden z najwybitniejszych przykładów polskiego realizmu, stawiający autorkę na równi z Elizą Orzeszkową czy Bolesławem Prusem.

Ważnym w powieści motywem jest motyw przemian – rozwój i urbanizacja miast, wzmocnienie się roli społecznej sfery mieszczańskiej, postępująca deklasacja warstw ziemiańskich, formowanie się inteligencji o zabarwieniu lewicowym, emancypacja kobiet. Generalnie jest powieść świadectwem zmian, zachodzących w sposobie myślenia i postrzegania świata.

Wątkiem równorzędnym wobec realistycznego jest wątek emocjonalny. Reprezentuje go Barbara, przeciwstawiona pod tym względem Bogumiłowi. Bohaterka cechuje się wielką wrażliwością i delikatnością, potrafi godzinami rozmyślać nad sensem życia i nieustannie czymś się trapi. Obecność tego wątku pomaga wzbogacić powieść o treści filozoficzne, które wespół z jej bardziej „materialną” treścią stanowią nierozerwalną całość, wzmagając poczucie obcowania z realnym ludzkim życiem.