Czesław Miłosz - charakterystyka twórczości

Czesław Miłosz (1911-2004) - wybitny polski poeta, prozaik i eseista, laureat Literackiej Nagrody Nobla (1980), profesor Uniwersytetu Berkeley oraz Harvarda.

Urodzony w Szetejniach, na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pochodzenie było dla niego bardzo istotne, często nawiązywał do niego w swojej twórczości (niemal autobigraficzna powieść „Dolina Issy”). Miłosz studiował w Wilnie, najpierw polonistykę, później prawo. Jego debiut poetycki przypada na rok 1930. Członek i współtwórca grupy poetyckiej Żagary.

Po wybuchu II wojny światowej Miłosz wyjechał z kraju i powrócił na rodzinną Litwę. Jednak po wkroczeniu tam armii radzieckiej w 1940 powrócił do Warszawy, w której przebywał aż do upadku Powstania Warszawskiego, udzielając się czynnie w podziemnym życiu literackim (pod pseudonimem Jan Syruć). Z Warszawy przeniósł się do Krakowa.

W okresie powojennym był zwolennikiem stalinizmu, pracował w dyplomacji rządu komunistycznego. Później jednak zmieniło się jego nastawienie do partii, co zaowocowało jego ucieczką do Paryża i współpracą z Jerzym Giedroyciem. Tam napisał swą słynną książkę „Zniewolony Umysł”, rozprawiającą się raz na zawsze z socjalistyczną przeszłością autora (interesująco pisze na ten temat Jacek Trznadel w eseju „Lewy profil Miłosza”). Przez władze w Polsce został uznany za wywrotowca; jego utwory wpisane zostały na listę zakazanych.

W roku 1960 wyjechał Miłosz do Stanów Zjednoczonych i tam został wykładowcą uniwersyteckim.
Po otrzymaniu przez niego Nagrody Nobla w 1980 władze zmieniły swój stosunek do osoby pisarza, wiele z jego książek (co prawda ocenzurowanych) trafiło znów na półki księgarń. W 1981 przyjechał do kraju. Został uhonorowany doktoratem honoris causa KUL oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zmarł w roku 2004 w Krakowie i został pochowany w Krypcie Zasłużonych.

Twórczość poetycką Miłosza rozpoczyna działalność w grupie „Żagary”. Jest to poezja o wydźwięku katastroficznym. Pierwsze poematy i tomy poezji autora - „Poemat o czasie zastygłym”, „Trzy zimy” - operują wizjami zagłady i apokalipsy. Poeta roztacza w wierszach z tego okresu obrazy przepełnione dymem i popiołami wśród tlących się jeszcze zgliszcz świata. Wiersz „Roki”, a zwłaszcza pierwsza jego strofa („wszystko minione, wszystko zapomniane [...]”) jest jednym z najlepszych przykładów na ów katastrofizm. Przedwojenna twórczość poety w całości właściwie tchnie patetycznymi wizjami końca świata, przeładowanymi złowieszczymi metaforami.
Jego twórczość z okresu wojennego cechuje większa prostota, jak gdyby poeta postawił w tym czasie na zrozumiałość i dostępność wierszy. Być może również zdał sobie sprawę z faktu (podobnie jak Herbert czy Szymborska), że małe słowa są najlepszym tworzywem do opisywania wielkich spraw.

Wojenna twórczość Miłosza często podejmuje temat realiów życia w okupowanej przez Niemców Warszawie. Charakterystycznymi dla tego okresu są takie utwory jak „Miasto”, „Błądząc” czy „Rzeka”. W czasie okupacji wydał pod pseudonimem Jana Syrucia tom „Pieśń Niepodległa”, natomiast po wojnie jego teksty z tego okresu zostały zebrane w tom pt. „Ocalenie”.

Można zauważyć tendencję Miłosza do porzucania tematów wojnnych, zupełnie jakby osiągnął poeta pewien przesyt rzeczywistością. Przykładem na to jest napisany w 1943 roku cykl niewielkich utworów, zatytułowany „Świat. Poema naiwne” i podejmujący tematykę dzieciństwa, zanurzający odbiorcę w świecie bezpieczeństwa i ciepła, jakże innym od realiów wojennych.

Po zakończeniu wojny twórczość Miłosza nabrała charakteru jeszcze bardziej filozoficznego. Upodobał sobie wtedy poeta formę traktatu, pisząc teksty takie, jak „Traktat poetycki”, „Traktat moralny” czy „Traktat teologiczny”, w których dawał wyraz swoim personalnym przekonaniom i zdaniu na wybrane tematy. Po odwróceniu się od ideologii socjalistycznej napisał Miłosz chyba najbardziej znane swoje dzieło „Zniewolony Umysł”, w którym na przykładzie znanych sobie pisarzy „Alfy”, „Bety” i „Delty” (Andrzejewski, Putrament, Gałczyński) demaskuje mechanizmy, na podstawie których operuje umysł człowieka zanurzonego w rzeczywistości socjalistycznej.

Po wyjeździe Miłosza do Stanów Zjednoczonych jego działalność pisarska była bardzo zróżnicowana. Inspiracją był dla niego otaczający świat (zbiór esejów „Widzenie nad Zatoką San Fransisco”), wspomnienia o ojczyźnie (tom „Miasto bez imienia”), lecz największą sławą cieszyły się jego wiersze polityczne (znakomity utwór „Który skrzywdziłeś!”)

Autor parał się także działalnością przekładową: spod jego pióra wyszły liczne tłumaczenia m. in. Shakespeare'a, Miltona czy irlandzkiego poety W. B. Yeatsa.Czesław