Gombrowicz-filozof - główne wątki światopoglądu Witolda Gombrowicza

Witold Gombrowicz to jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy współczesnych i to pomimo faktu, że większość z najbardziej znanych i docenianych dzieł stworzył zagranicą, już po wyjeździe z Polski. Liczy się to, że nigdy, nawet w czasie pobytu zagranicą, nie przestał pisać po polsku. Przed II wojną światową jedyną znaczącą powieścią Gombrowicza, która przyniosła mu sławę, było „Ferdydurke”. Po wojnie ukazały się takie książki jak: „Trans-atlantyk”, „Ślub”, „Pornografia”, „Kosmos” czy „Dzienniki”.

Już w najwcześniejszych utworach zarysowała się główna problematyka i wątki całej Gombrowiczowskiej twórczości. To przede wszystkim Forma, czyli sposób, w jaki prezentujemy się wobec świata, poza czy maska, jaką przybieramy wobec innych ludzi, ale również jaką narzuca nam świat. W „Ferdydurke” zwycięstwo formy nad głównym bohaterem odbywa się przez jego upupienie lub dorobienie gęby. To pierwsze manifestuje się przez narzucenie Józiowi roli niedojrzałego smarkacza i zagonienie go do szkoły, mimo że bohater właśnie skończył trzydzieści lat i jest dojrzałym mężczyzną. Przyprawienie gęby to wtłoczenie kogoś na siłę w jakąś osobowość. W całej swojej twórczości Gombrowicz zastanawia się, na ile jesteśmy sobą, a na ile stwarza nas świat zewnętrzny. Pisarz dochodzi do wniosku, że zawsze jesteśmy zależni od innych, porzucając jedną maskę, zaraz ubieramy następną, bo inaczej się nie da. Kultura ogranicza człowieka narzucając mu ściśle określone role. Zamiast być wyzwoleniem, staje się ograniczeniem.

Inną opozycją zajmująca Gombrowicza było przeciwstawienie młodości i starości. W „Ferdydurke” to opozycja uczniowie-nauczyciele. Zadaniem nauczycieli jest upupianie uczniów i nauczenie ich z góry określonych schematów, trudnych do zrozumienia. Ilustracją może być słynna scena kiedy nauczyciel Bladaczka tłumaczy Gałkiewiczowi, że Słowacki wielkim poetą był...

Kolejną kwestią, niezwykle zajmującą pisarza, jest polski patriotyzm i stosunek Polaków do swego kraju. Gombrowicz uważa, że spuścizna historyczna, szczególnie romantyczna, szkodzi Polakom, przytłacza ich i krępuje. Według pisarza Polacy nie mogą wyzwolić się z tradycji i stać w pełni nowoczesnym narodem, muszą natomiast cierpieć i przeżywać przeszłe niepowodzenia Polski. O tych kwestiach mówi powieść „Trans-atlantyk”. Zamiast słowa „ojczyzna” Gombrowicz proponuje termin „synczyzna”, czyli zwrócenie się do młodości, niedojrzałości, spojrzenie w świeży sposób na siebie i swoje otoczenie. To, zdaniem pisarza, pozwoli Polakom odnaleźć swoje miejsce i zyskać nowe spojrzenie na kwestie patriotyzmu czy tradycji. Sam zerwał związki z Polską, pozostając na stałe w Argentynie, choć nigdy nie zapomniał o rodzinnym kraju. „Pragnę uchylić się Polsce, jak uchylam się formie – pragnę wzbić się ponad Polskę, jak ponad styl”-- pisał twórca w „Dziennikach”.