Motyw kobiety w literaturze - opracowanie

Według biblijnej opowieści pierwsza kobieta – Ewa – została stworzona z żebra Adama, aby towarzyszyć mu w raju. Sielankową egzystencję pierwszych ludzi zakończyło zerwanie przez nią owocu z Drzewa Poznania Dobra i Zła, co odebrało ludzkości stan pierwotnego szczęścia, jednocześnie jednak dało jej możliwość dokonywania wolnych wyborów.

Miało to zapoczątkować przekonanie o ambiwalentnej roli kobiety – z jednej strony jest towarzyszką mężczyzny, pomaga mu w rozmaitych obowiązkach, rodzi dzieci i jest niewątpliwie ozdobą jego egzystencji, z drugiej jednak – często staje się przyczyną jego zguby, wiodąc go drogą złych wyborów i destruktywnych namiętności.

W starożytności nie brak jednak wzorów pozytywnych, wśród których można wymienić postać Penelopy z homeryckiej epopei pt.: „Odyseja”. Żona Odyseusza jest posiadaczką nie tylko zniewalającej urody zewnętrznej, ale również licznych przymiotów charakteru. Wierność, z jaką przez wiele lat oczekiwała na powrót męża z wojny trojańskiej, stała się symboliczna stanowiąc jednocześnie punkt odniesienia dla innych bohaterek literackich.

W literaturze średniowiecznej kobieta często występowała pod postacią alegorii – była symbolem śmierci, grzechu, rozpusty, nieszczęścia, ale także płodności i nowego życia. Jako bohaterka sama w sobie pojawiała się głównie w roli wyidealizowanego obiektu westchnień w poezji trubadurów, a jednym z niewielu dzieł epickich powierzających postaci kobiecej rolę sprawczą w akcji były „Dzieje Tristana i Izoldy”, spisane przez anonimowego autora z legend celtyckich ok. XII wieku.

Dopiero Dante Alighieri dokonał swego rodzaju „resakralizacji” kobiety, czyniąc ją jedną z głównych postaci „Boskiej Komedii”. Beatrycze – stanowiąca literacką personifikację rzeczywistej, przedwcześnie zmarłej ukochanej poety – w poemacie jest przewodniczką narratora po wyższych kręgach Czyśćca i wprowadza go do Nieba jako istota posiadająca w tym miejscu ugruntowaną pozycję.

Negatywny aspekt wpływu kobiety na mężczyznę powrócił w twórczości Williama Szekspira, szczególnie w dramacie „Makbet”. Żona tytułowego bohatera utwierdza go w słuszności zamiaru popełnienia zbrodni, która ma uczynić go królem, ostatecznie sama dopuszcza się także morderstwa. Jej postać z jednej strony pełni tu rolę węża-kusiciela, który umiejętną grą psychologiczną skłania Makbeta do złego, z drugiej jednak – z miłości do męża Lady Makbet bierze na siebie wykonanie sporej części zbrodniczego planu, zgadza się więc także na poniesienie kary, która niechybnie nastąpi.

W epoce oświecenia w literaturze polskiej promowano postać kobiety jako matki kolejnych pokoleń patriotów, krzewicielki narodowej kultury i sztuki, czynnej uczestniczki walki o utrzymanie ojczyzny. Podobnie na gruncie francuskim, jednym z najbardziej znaczących wizerunków kobiecych stała się postać Julii z powieści epistolarnej Jana Jakuba Rousseau – to osoba o wysokim poczuciu moralności, doskonale wykształcona i oczytana, ale nie pozbawiona wrażliwości na problemy zwykłych ludzi.

Jej przeciwieństwo stanowi poniekąd Izabela Łęcka z „Lalki” Bolesława Prusa – kobieta zimna, wyrachowana, pozbawiona skrupułów i kierująca się w swoim życiu jedynie dążeniem do wygody i odpowiedniej pozycji w towarzystwie. Jej bierność i zasadnicza bezwartościowość stanowi przeciwwagę dla postaci Wokulskiego jako człowieka, który urodził się poza klasą uprzywilejowaną, a wszystko, co posiada, zdobył własnym trudem i ciężką pracą. Bohater w porę orientuje się w destruktywnym wpływie, jaki wywiera na niego pozytywistyczna femme fatale, rezygnując z relacji z nią na rzecz oddania się służbie państwu.

W wymiarze twórczym kobiety doszły do głosu w zasadzie dopiero pod koniec XIX wieku, zaś dopiero w XX zostały w pełni docenione jako autorki dzieł literackich. Na gruncie polskim jedną z prekursorek powieściowego przedstawiania kobiecego spojrzenia na świat stała się Zofia Nałkowska, autorka takich powieści jak „Granica” czy „Romans Teresy Hennert”.