Jan Kochanowski - „Treny” - „Tren XII” - interpretacja i analiza trenu

Treny Jana Kochanowskiego stanowią cykl żałobnych utworów, które poeta poświęcił zmarłej w bardzo młodym wieku córce. Jako całość stanowią one pełen zapis ojcowskiej tragedii i przemyśleń jej towarzyszących. Wszystko to przekłada się także na sferę światopoglądową poety, co skutkuje kwestionowaniem wyznawanych wcześniej filozofii i religii. „Tren XII” jest ostatnim, w którym poeta przedstawia jasną postać swego dziecka, a zarazem pierwszym z wierszy ukazujących jego narastającą bezsilność.

Utwór rozpoczyna się przywołaniem wielkiego żalu po utracie Urszulki. Następnie zostają wyliczone jej pozytywne przymioty, które podmiot liryczny wydaje się mnożyć bez końca. Czyni to zarówno za pomocą epitetów, jak również opisów różnych zachowań przejawianych przez wspaniałą dziewczynkę. Okazuje się, że pomimo zaledwie trzydziestu miesięcy, które przeżyła, wykazywała się ona wielką dojrzałością. Każdy dzień rozpoczynała i kończyła modlitwą. Dopiero później podejmowała jakiekolwiek działania. Była nauczona, by zawsze witać i żegnać rodziców, okazywać im szacunek. Zawsze chętnie niosła im pomoc, napełniała ich życie pozytywną energią. W dodatku już od najwcześniejszych dni swojego życia przejawiała wielki talent poetycki. Kochanowski podejmuje ten temat w wielu wierszach należących do cyklu 19 trenów. Nazywa ją m.in. „słowieńską Safą”, co miało podkreślić jej zdolności. Sam poeta sprawia wrażenie, jakby dziwił się wielkim cnotom i talentom przejawianym przez dziewczynkę. Jej śmierć porównuje do bujnych kłosów, które opadają przed żniwem. Być może młodość nie była w stanie udźwignąć takiej osobowości.

Warto także zwrócić uwagę na sylwetkę samego Kochanowskiego. Podmiot liryczny (utożsamiany z poetą) staje na krawędzi wytrzymałości psychicznej. Ciepły obraz Urszulki, który sam przedstawił, wydaje się rozrzewniać go do granic możliwości: „Nie czekając, znowu cię w smutną ziemię sieję,/ Ale pospołu z tobą grzebę i nadzieję/ Bo już nigdy nie wznidziesz ani przed mojema/ Wiekom wiecznie zakwitniesz smutnemi oczema (...)” – fragment ten doskonale oddaje, jak mocna rezygnacja ogarnia poetę. Wydaje się on coraz bardziej godzić z faktem, że nigdy nie będzie dane mu zobaczyć córki. Wcześniej planował spotkanie z nią u Boga, miał jakąś nadzieję. Teraz i ona zostaje pogrzebana.

Utwór ma budowę stychiczną i napisany jest trzynastozgłoskowcem. Uwagę zwraca jego szczególnie bogata warstwa stylistyczna. Najliczniejsza są oczywiście epitety, za pomocą których podmiot liryczny buduje obraz Urszuli Kochanowskiej. Są one więc nacechowane pozytywnie, utrzymane w ciepłym, pochwalnym tonie. Warto skupić się także na ciekawej metaforze, która ujmuje Urszulę Kochanowską jako przechylający się bujny kłos. Umożliwia to nie tylko obrazowe przedstawienie, ale także lepiej uzmysłowić sobie, jak bardzo wyjątkową osobą była.

„Tren XII” jest ostatnim przybliżającym sylwetkę Urszulki dziełem cyklu. Jej obraz zostaje dopełniony jak najbardziej pozytywnymi określeniami. Do zmiany dochodzi po stronie opłakującego ją ojca, zaczynającego przeżywać wielki kryzys, który ujawniony zostaje w kolejnych wierszach.