Franciszkanizm w poezji Jana Kasprowicza - „Przeprosiny Boga” - interpretacja

Franciszkanizm to prąd intelektualny w literaturze europejskiej przełomu XIX i XX wieku, nawiązujący do nauki i postawy życiowej reprezentowanej przez żyjącego w latach 1182- 1226 świętego Franciszka z Asyżu (Giovanniego Bernardone). Oznacza on afirmatywną postawę wobec Stwórcy i wszelkiego stworzenia, umiejętność cieszenia się z życia, dostrzegania jego dobrych stron nawet w sytuacjach pozornie bez wyjścia. To postulat wiary prostej, płynącej z głębi serca, wiary radosnej, litościwej, naiwnie dziecięcej i pokornej. Nie tylko wielbić powinniśmy Boga, ale i dzieło jego stworzenia, każde drzewo, zwierzę, kwiat. Należy szukać piękna i dobra w tym, co ofiarował nam Bóg – ono tkwi we wszystkim, co nas otacza i tylko proste, szlachetne serce potrafi je naprawdę dostrzec i ukochać.

W literaturze polskiej z I połowy XX w. postawę franciszkańską najpełniej wyrazili w swoich utworach Jan Kasprowicz oraz Leopold Staff. Ten pierwszy na ostatnim etapie swojego życia wyraźnie opowiadał się za wiarą radosną, niosącą spokój, nadzieję i ukojenie. Świadectwem franciszkanizmu jest m.in. tom „Mój świat” z 1926 r.

To właśnie z niego pochodzi utwór pt.: „Przeprosiny Boga”. Kasprowicz dowodzi w nim wyższości wiary zwykłych, przeciętnych ludzi nad uczonymi wywodami filozofów każących trzymać się człowiekowi z daleka od Boga i z dystansem oddawać Mu hołd w kościelnych ławach. Poeta w swojej wierszowanej opowieści kreuje postaci dwóch starców, którzy przez lata żyli w bliskiej zażyłości z Panem – był On obecny w ich codziennych zabawach, pracach, zwierzali Mu się z radości, smutków, był im przyjacielem i ojcem. Nagle w ich życiu pojawia się zwątpienie, jego przyczyną są słowa uczonego przybysza, który karci staruszków za zbytnie spoufalanie się z Bogiem. Ci zaś przejmują się tym do tego stopnia, że w jednej chwili zaczynają nie dowierzać w to, że Pan może być wśród nich, że może czuwać nad grzesznikami. I wtedy na ich drodze pojawia się sam Bóg, każe zaprzestać poszukiwań i wrócić do dawnego życia. Staruszkom nie pozostaje nic innego jak przeprosić pokornie Pana za chwile słabości i zwątpienia.

W wierszu na plan pierwszy wysuwa się afirmatywna postawa poety, wiara w Stwórcę, chęć pogodzenia się z Nim, przekonanie o bezinteresownym miłosierdziu i miłości Boga do człowieka – dobrego ojca, który nigdy nie opuszcza swoich dzieci, który jest przy nich w każdym dniu ich ziemskiej wędrówki.